- 4 Nis 2013
- 23,056
- 1
Anakart Nedir?
İngilize de motherboard teriminin türkçe karşılığıdır. Yani temel karttır. Tüm işlemlerin kesinlikle geçmesi gereken tek yerdir. Dolayısıyla anakart alırken veri yolu hızının da (FSB) iyi olması gerekir.
Bir bilgisayarın işlemci, ram, ekran kartı, sabit disk, optik sürücü(cd-rom, dvd-rom) gibi donanımlarının tümünü anakart yapısına uygun olması gerekir. Dolayısıyla bilgisayar toplamaya başlarken ilk önce anakartı almak gerek. Ondan sonra bu anakarta uygun olarak diğer donanımları almak gerekir.
Anakartlar piyasada bir çok firma tarafından yüzlerce model ve değişik tip ve özelliklerde anakartlar üretirler.
Son kullanıcı yani bizleri anakart alırken nelere dikkat etmesi gerektiğini bilmeden veya bilen birine danışmadan kesinlikle bir bilgisayar için anakart almamalıyız. Çünkü alacağımız anakartın bizim yapacağımız işlemleri kaldırabilecek güçte olduğunu bilemeyiz ve diğer aldığımız /alacağımız diğer donanımlar ile uymlu bir şekilde çalışacağını bilemeyiz. Dolayısıyla bilen birinden yardım almak şarttır. Ama bilen-anlayan biri iseniz o zaman sorun yok.
Bilen biri derken sadece satıcılar ile değil varsa anlayan bir arkadaş akraba veya internetten bilen birilerine sorabilirsiniz. Çünkü satıcılar tüm ürünlerinde olduğu gibi yine anakartı ballandırarak anlatacaklar ve biz hemen anakartı aldığımızda işimizi görebilecek ama aldıktan birkaç ay sonra anakart bozulduğunda ise mecburen yenisini almak zorunda kalacağız...
Dolayısıyla anakart alırken sadece özelliklerine değil üretici firmanın kalitesine de bakmamız gerekir.
Anakartın Görevleri Nelerdir?
Kısaca bir anakart, üzerinde bulundurduğu, slot, söket genişleme yuvaları ve çeşitli bağlantılar sayesinde diğer donanımlar ile uyumlu bir şekilde çalışıp birgisayarı bilgisayar yapan parçadır.
Görevi donanımları kontrol etmek ve bu donanımların bir biri ile uyumlu bir şekilde çalışıp birgisayarın çalışmasını sağlamaktır.
Bir Anakartın Yapısı
Hemen hemen tüm anakartların yapısı ve anakart bileşenlerinin düzeni aynı olduğundan alacağınız bir anakartın da aşağıdakine benzer şekilde olacak ve donanımı takmakta zorlanmayacaksınız...
Şimdi bir anakartın üzerinde neler var onlara bakalım...
1- Arka panel bağlantıları ( bu kısmı sayfanın aşağı kısmında detaylı olarak anlatacağım.)
2- İşlemci güç pini girişi
3- İşlemci yuvası
4- İşlemci soğutucusunun ayaklarını anakarta takmak için delikler.
5- İşlemci fanı pin girişi
6- Ram (bellek) yuvaları
7- Anakart güç pini girişi
8,9- Ekran kartı yuvaları. Bazı anakartlarda bu yuvaların sayısı fazladır.(Birden fazla ekran kartını birlikte kullanmak için.)
10- Sata veri kablosu girişleri (Sata kablolar sabit disk ile anakart arasında veri iletişimi sağlamak içindir.)
11- Kasa fanı pin girişi
12- Ön panel bağlantı yeri (ön tarafta bulunan usb, kulaklık, mikrofon bağlantıları içindir.)
13- Kuzey köprüsü ( Bu köprüye anakartın ana veri kavşağı diyebiliriz, çünkü işlemci, ram, ekran kartındaki tüm veriler burdan geçer.)
14- Güney köprüsü ( usb, sata, pci=>(ses kartı internet kartı), yani giriş çıkış portlarını kontrol eder.)
Ekran kartı yuvaları arasında olan küçük yuvalar da pci-e x1 yuvalardır. bunlara da uygun basit, pek güçlü olmayan ekran kartları ve ses kartları tabılabilir.
Kuzek ve güney köprülerinden veriler geçtiği için ısınırlar, dolayısıyla anakart üreticileri bu köprüler için ****l bloklar ile soğutma sağlarlar. Ve bazı markalar marka yazısını bu köprülere yazarlar. ( Aşağıdaki resimdeki 14 numarada ASUS yazısı gibi.)
Anakart Arka Panel Bağlantıları :
Hemen hemen tüm anakartlarda arka panel bağlantıları aynıdır. Ama bazı anakartlarda görüntü çıkışı olmayabilir, bazılarında 6 tane usb portu olabilir, bazılarında iki tane internet kartı olabilir vb.
1- PS/2 Mouse girişi tüm anakartlarda yeşil renktedir.(ben şahsen başka renkte olduğunu görmedim )
2- PS2/ Klavye girişi tüm anakartlarda mor renktedir.
3,4- 3 numara seri port ve 4 numara da paralel porttur. Bu portlara yazıcı, faks, vb aygıtlar veri iletişimi de sağlarlar(Hatane kayıtları vb.).
5- Anakart üzerindeki ekran kartından gelen görüntü çıkışıdır. Monitörünüze görüntüyü verir. Tabi 3 boyutlu oyunlar için zayıf bir ekran kartıdır.
6- Usb portları (Flash disk, usb hard disk, usb tv kartı, usb ses kartı vb. kısaca tüm usb cihazlarınızı bu portları kullanacak bilgisayarınıza bağlayabilirsiniz.
7- İnternete bağlanabilmek için anakart üzerinde bulunan, modemden gelen ve ethernet kartına takılan kablo girişidir.
8- Ses çıkışı ve mikrofon girişidir. (mikrofon girişi tüm anakartlarda kırmızı renktedir.). Bilgisayarınızda müzik dinlemek için, hoparlörleri bu ses çıkışlarına takmanız gerekir.
Günümüzde tüm anakartlarda standart olarak;
- Sata II hard disk bağlantısı (Yüksek kaliteli anakartlarda sata III destekleyen sabit disk veri bağlantısı da bulunur ve Sata 3 SATA 2 ye göre daha hızlı veri transferi sağlar. )
- Usb 2.0 bağlantıları ( Yüksek kaliteli olanlarda usb 3.0 destekleyen bağlantı noktaları da mevcuttur.)
- Pci-e x16 ekran kartı yuvası(bazılarında pci-e x16 2.0 ve pci-e x16 2.1 ekran kartı slotları bulunmaktadır ki bunlar pci-- x16 ya göre daha hızlı veri akışı sağlar.)
- Ethernet kartı
- Ses kartı (Genellikle 6 kanal ama bazılarında ise 8 kanal a kadar destekleyen hd ses kartı bulunur.)
- Pci-e x1 slotu bulunmaktadır. (Ses kartı veya ekran kartı takılabilir.)
Bunların yanında e-sata diye adlandırılan ve usb bağlantı noktalarına benzeyen bağlantı girişleri de vardır ki bunlar usb 2.0 dan çok daha hızlı veri akışı sağlar.
Ayrıca bazı anakartlarda HDMI diye adlandırılan görüntü çıkışları da mevcuttur. HDMI görüntü çıkışları normal VGA görüntü çıkışlarına göre çok daha kaliteli ve yüksek çözünürlüklü görüntüler verir. Günümüzde HDMI bağlantıları üzerinden ses te verilebiliyor...Yani HDMI tv nize HDMI çıkışı olarak görüntü verebilen ekran kartınızdan ses de alabilirsiniz. Anakarttan ses akışı için ekstradan tv nize bağlantı kurmanıza gerek yoktur.
Anakartların Çalışma Prensibi
Anakartların temel görevi; üzerinde olan birimler ve genişletme yuvalarına takılacak
birimler arasında veri akışını sağlamaktır. Anakart, insanların sinir sistemi gibi birimlerin çalışmasını düzenlemek ve kontrol etmekle görevlidir. İincelendiğinde; anakart üzerindeki tüm birimlerin yonga seti (chipset) adı verilen entegre devrelere bağlı olduğu gözlenir. Bu entegreler, ana kartın beynidir ve tüm sistemin uyumlu şekilde çalışmasını sağlar.
Anakart bileşenleri, veri taşıyıcı yol (BUS) adı verilen iletken hatlarla veya doğrudan yonga setine bağlıdır. Yonga setlerine veri aktarılırken, veri üzerinde düzenleme yapılacaksa veya veri bir sıra dahilinde alınacaksa ara yüz kontrol birimleri kullanılır. Anakart üzerindeki iki temel yonga seti, farklı birimlerin çalışmasını kontrol eder. Ayrıca; sistemin bir düzen içinde çalışmasını sağlayan saat frekansı
sinyali de osilatör devreleri tarafından farklı frekanslarda üretilerek gerekli birimlere giriş olarak verilir.
> Anakartın Bileşenleri
>> Yonga Seti (Chipset)
Yonga seti (chipset); anakartın "beynini" oluşturan entegre devrelerdir. İşlemci,
önbellek, sistem veri yolları, çevre birimleri; kısacası PC içindeki her şey arasındaki veri akışını denetlerler. Veri akışı, PC'nin pekçok parçasının işlemesi ve performansı açısından çok önemli olduğundan, yonga seti de PC'nizin kalitesi, özellikleri ve hızı üzerinde en önemli etkiye sahip birkaç bileşenden biridir.
Eski sistemlerde PC' nin farklı bileşen ve işlevlerini, çok sayıda yonga denetlerdi.
Yeni sistemlerde hem maliyeti düşürmek hem tasarımı basitleştirmek hem de daha iyi
uyumluluk sağlamak için bu yongalar, tek bir yonga seti olarak düzenlendi. Günümüzde en yaygın yonga seti Intel ve AMD tarafından üretilmektedir.Bu firmalar sadece kendi mikroişlemcilerine uygun yonga seti üretmektedirler. Silicon Integrated Systems (SiS), Acer Labs Inc. (ALI), VIA gibi üretici firmaların da geliştirdiği popüler yonga setleri vardır. Chipset'lerdeki gelişmeler işlemcilerdeki gelişmelere paralel olarak ilerlemektedir. Yeni bir RAM ya da veri yolu teknolojisi geliştirildiği zaman bunu işlemciye aktaracak olan Chipsetler de geliştirilir.
>> Veri Yolu (BUS)
Anakart üzerindeki bileşenlerin birbirleriyle etkileşimde bulunmasını sağlarlar. Veri yolları geliştirilme sırası ile; ISA (Industry Standard Architecture), PCI (Peripheral Componet Interconnect) , AGP (Advanced Graphics Port) ve PCIe(Peripheral Componet Interconnect Express)'dir. Bu veri yolları, aynı zamanda bu yolları ile uyumlu çalışan ek donanım kartlarına slotlar ilebağlanabilir. Böylece veri yolunu kullanarak ek donanım birimi ileiletişim sağlanır. Veri yolları ile sadece datalar taşınmaz. Bu yollar aynı zamandakontrol sinyallerini ve adres bilgilerini de taşır. Kontrol sinyalleriile donanım birimlerinin çalışmaları düzenlenirken adres bilgileri iledonanım biriminin kullandığı verilere ulaşım yolu tanımlanmış olur.
ISA veri yolu kullanımı tamamen terkedilmiştir. Yeni üretilen ek donanımbirimleri PCI veri yolunu destekleyecek şekilde üretilmektedir. Ekrankartları için kullanılan AGP veri yolu ise yerini daha hızlı veri akışısağlayan PCIe veri yoluna bırakmıştır.
Anakarttaki Portlar ve Görevleri
1.) PCI Portları: Bu portlar bilgisayara satın aldığımız, ekran kartı dışındaki kartları bağlamak için kullandığımız portlardır. Örnek olarak ses kartı, televizyon - tv kartı, ethernet kartı, güvenlik kartı gibi kartlar bu portlara bağlanmaktadır. PCI portunun veri hızı 33 MHz veya 66 MHZ düzeyindedir. 124 pi ile tek seferde 32 bitlik bir veri transferi sağlamaktadır. 3.3v veya 5v düzeyinde çalışma gerilimine sahip olup 32bit adresleme yapabilmektedir (4GB). Son olarak ta saniyede 133MB veri transferi yapabilmektedir.
2.) PCI Express Portları: Bu portlar PCI slotunun yerini almak için tasarlanmıştır ve çok yakın zamanda artık kartlarda sadece bu portlar kullanılacaktır. Veri transfer hızları ve ergonomisi sebebiyle PCI ile kıyaslanmaz derece güçlüdür. PCI Express 1.1 ve PCI Express 2.0 versiyonları mevcuttur. PCI Express 1.1 de 2.5GB/Saniye veri transfer hızı PCI Express 2.0 da ise bunun iki katı yani 5GB/saniye veri transfer hızları yapılabilmektedir. Yeni üretilen dahili kartlar (ses, tv, mpeg decoder vs...) artık bu teknolojiye uygun olarak üretimlerini arttırmaktadırlar.
3.) PCI EXPRESS X16 Portu: Bu slot ise AGP ye alternatif olarak geliştirilmiştir. Temelde PCI EXPRESS mantığını kullanmaktadır fakat katman sayısı çok fazla olduğu için veri transfer hızları inanılmaz boyutlara ulaşmıştır. Bazı anakrtlarda iki adet bu slottan bulunmaktadır. Temel mantık iki ekran kartını aynı anakarta bağlayarak görüntü işleme kalitesini dahada yükseltmektir. Ekran kartları için tasarlanan PCI EXPRESS X16 slotu saniyede 4GB veri transferi sağlamaktadır. 16 hat kullanmakta ve her hat saniyede 250MB veri transferi sağlayabilmektedir. Yeni nesi ekran kartlarının tamamı bu slot yapısına uygun olarak üretilmektedir.
4.) IDE - ATA Portu: Bu port ise bilgisayarımıza CDRom, CRrewriter, DVDRom, IDE Destekli Harddiskleri bağlamak için kullanılmaktadır. Integrated Drive Elektronics - Dahili Sürücü Elektroniği terimlerinin kısaltması ile elde edilmiş olan bu arabirimin üst versiyonları 100MHZ hıza ve 48 bit ile 144PB depolama kapasitesine sahiptir. Paralel ATA olarak adlandırılan bu arabirimde veriler 40 gözlü kablolar ile iletilmekte ve aynı kablo üstüne birden fazla IDE destekli parça takılabilmektedir.
5.) Sata ve Sata 2 Portları: Bu portlar ise ATA arabiriminin paralel moddan seri moda ve bazı geliştirilmeler yapılmasıyla elde edilmiştir. Veri transfer hızları çok büyük ölçüde artmakla birlikte yeni sürümde sata 2.0 ile 3.0Gb/saniye veya 300MB/saniye veri transferi sağlayabilmektedir. Kullanılan kablo teknolojisi ile kasa içinde daha ergonomik bir kullanım sağlanmaktadır. 4 Pin ile harddisk anakart arasında veri iletişimi sağlanmaktadır. Yakın zamanda sata 3.0 ın çıkması ile birlikte veri transfer hızı 6.0Gb/Saniye düzeyine çıkacaktır. Bu portlar anakart işlemcilerine direk bağlantılı değildir. Kablolardan gelen veriler öncelikle bu iletişim protokolü için özel olarak üretilen sata kontrolcü entegreleri tarafından işlenip chipsete aktarılmaktadır.
6.) Distek Sürücü Bağlantı Portu: Bu porta ise disket sürücüler bağlanmaktadır. Son derece sınırlı bir transfer hızına sahiptir ve ergonomik olarak kullanışlı değildir. Yeni nesil pclerde artık bu slot kullanılmamaya başlanmıştır.
7.) Güç Bağlantı Portu: Kasada bulunan güç kaynağından (power supply) anakarta gerekli olan gücü sağlamak için yapılacak bağlantıda kullanılacak olan porttur. Sağlam bir şekilde karta monteli olup kart için gerekli olan +5v -5v +12v güçleri buradan sağlanmaktadır.
Dahili parçalar için kullanılan portları ve çalışma şekillerini yukarıda anlattık. Diğer sabit parçalar ve bağlantı portları ile ilgili bilgiler aşağıda bulunmaktadır.
Dahili Parça Portları - İşlemci ve Ram
Bu soketlerin diğer bağlantılardan farkı, anakart üzerinde takılı kalmaları ve bilgisayarın en önemli parçalarından ikisi olmalarıdır. Bilgisayar üzerinde yürütülen ana işlemleri hepsi bu iki parça üzerinde yapılmaktadır.
İşlemci - CPU Portu: İşlemci kendisine gelen komut ve bilgileri uygun şekilde işleyerek çıktıları ram ve diğer gereken parçalara aktarmaktadır. Bilgilerin büyük kısmı ram üzerinde toplanacağı için bu iki parça arasında çok fazla sayıda bağlantı vardır ve genellikle birbirine yakın pozisyonda tasarlanırlar. Aşağıdaki resimde örnek bir işlemci slotu gözükmektedir.
Bu slotlar genellikle değişik standartlarda üretilirler. Günümüzdeki en önemli iki işlemci üretici firmanın ürettiği ve kullandığı genel standartlar;
Intel İşlemcileri için: Soket 370, 423, 478, 479, 486, 495, 603, 604, 611, LGA 775
AMD İşlemcileri İçin: 563, 754, 939, 940, AM2, AM2+, AM3, 1207 gibi soketler kullanılmaktadır. Bizim resmimizde bulunana soket LGA 775 soketidir. Bu soket türlerinde erkek bacaklar anakart üzerinde bulunmaktadır.
İşlemciler çalışırken ısı seviyeleri yükseldiği için soğutulmaya kesinlikle ihtiyaçları vardır. Hatta pasif değil fan montajı ile aktif olarak soğutulmaları gerekmektedir. Soğutucu bağlanabilmesi içinde yuva çevresinde belirli bir boşluk bulunmaktadır. Ayrıca yuvanın çevresinde bulunan parçalar genellikle güç mosfetleri ve regulatör devreleridir. İşlemcilerde voltaj dalgalanmasının çok ufak değerlerde olması yada hiç olmaması tercih edilmektedir. Bu nedenle güç kaynağı regulasyonu yanında anakart üreticileri işlemci için kendi özel geliştirdikleri regulatör devrelerinde kullanmaktadırlar.
Ram Portu - DIMM Port: Yukarıdada kısaca açıkladığımız gibi işlemci ve ram slotları birbirine genellikle yakın üretilirler çünkü aralarında çok fazla kablo bağlantısı vardır ve bilgisayar hızını en çok etkileyen elemanlardır. Ram parçasına kısaca değinecek olursak, normalde bilgileri harddisk üzerinden okuyup işlemek ne kadar hızlı olursa olsun ekranda takılmalar ile karşılaşırız çünkü bir sayfadan diğerine geçerken harddisk üzerindeki verinin alınıp işlenmesi, harddsikin erişim süresinden dolayı gecikir. Fakat ram'lar, üzerindeki bilgileri anında ekrana ve gerekli birimlere aktarma yeteneklerine sahiplerdir. Dolayısıyla gerekli bilgiler işlemci tarafından işlenip ram'e aktarılır ve oradan da gerektiği zaman kullanılırlar. Örnek verecek olursak bilgisayarımızda bir program çalıştırdığımız zaman bu program harddsik züerinden uygun şekilde işlenerek ram bellek üzerine aktarılmaktadır. Program üzerinde herhangi bir işlem yaparken aslında program ram üzerinden çalışmaktadır. Aksi taktirde herhangi bir işlemde veya sayfa değişiminde her defasında harddsik kullanılıyor olsaydı çok fazla zaman kaybımız olurdu.
Ram soket yapı standartları aşağıdaki gibidir;
SDRAM Standartları: 72 pin SO-DIMM, 100 pin DIMM, 144 pin SO-DIMM, 168 pin DIMM
DDR SDRAM Standartları: 200 pin SO-DIMM, 240 pin DIMM bu standartlar DDR2 ve DDR3 içinde kullanılmaktadır.
Boyut olarak 256MB, 512MB, 1GB, 2GB, 4GB gibi standartlar vardır. Anakartların adresleme yeteneklerine bağlı olarak 16GB veri büyüklüğünde ram takılabilecek 4 slot bulunabilir. Ramler üzerindeki bellek entegreleri sayesinde çok büyük verileri kaydedebilirler ve sadece elektrik varken veriler üzerinde durur. Herhangi bir elektrik kesintisinde üstündeki veriler sıfırlanır. Yeni anakartlarda genellikle 4 tane DIMM slotu bulunmaktadır. Dimm slotları kullanılırken eğer elimizde iki tane ram varsa aynı bölgedeki iki slota takılmazlar. 1 tanesi sarıya takılır diğerdie ikinci sarıya takılır. 3 ram varsa işlemciye yakın olan ilk kırmızıya takılır. Ram takma işlemlerini yaparken gerekli belgeleri okumanızı tavsiye ederiz.
Harici Parça Portları
Bu portlar ise bilgisayarımızın içindeki verileri ve bilgilerin dış dünya ile haberleştirilmesini sağlar. Örnek; ses, internet, mouse, klavye gibi parçalar bu slotlara bağlanarak çalışmaktadır. Aşağıdaki resimde bulunan bağlantı portları ve görevlerini inceleyecek olursak.
1.) Klavye ve Mouse Portu: Bu portlar ile klavye ve mouse gibi aygıtlarımızı pc'ye bağlarız. Dışarıdan gireceğimiz bilgiler ve yapmak istediğimiz herşeyi kontrol eden bu iki aleti anakarta bağlayan yuva burasıdır. Bu aygıtlar ayrıca USB portu üzerinden de bağlanabilmektedir.
2.) Paralel Port: Eski bir iletişim birimidir ve yeni nesil bilgisayar anakartlarında kullanılmamaya başlanmaktadır. Çok küçük veri transfer hızlarıyla (Baud rate) çalışmaktadırlar.
3.) Seri Port: RS232 olarak ta adlandırılabile bu port'ta eski bir bağlantı arabirimidir ve yine paralele port gibi yeni nesil kartlarda kullanılmamaya başlanmaktadır. Seri protta veri transferi RX ve TX olarak adlandırılan iki bacak vasıtasıyla iletilmektedir.
4.) USB Portu: Yeni nesil iletişim teknolojisi olarak kullanılan USB 480Mbit/Saniye veri transfer hızına ulaşmaktadır. Bağlantı kablo sayısının az olması ve ergonomik bir bağlantı yapısıyla hemen hemen tüm aletler artık bu arabirimi desteklemektedirler. Bilgisayardaki usb port sayısı kasa önü ile birlikte genellikle 4 taneden fazladır.
5.) Ethernet Portu: Resimde gözüken en üstteki port RJ 45 olarak adlandırılan ethernet portudur ve bilgisayarın ağ ile bağlantılı olmasını ve internete bağlanmasını sağlamaktadır.10 pinli olan bu konnektör telefon kablosunun uç yapısına bezmektedir.
6.) Ses Portları: Bilgisayardaki sesli verileri işleyen ses kartının çıkış portlarıdır. Hoparlörler bu soketlere bağlanırlar. 5+1, 2+1. 7+1 gibi formatları destekleyen türleri bulunmaktadır.
Tüm bu port ve parçaların haricinde anakart üstünde bios adı verilen ve anakartın özelliklerini ve çalışma ayarlarını belirleyen ve bilgisayardan ayarlanabilen entegreler bulunmaktadır. İşlemciler overclock yaparken veya kart üzerindeki sabit bazı ayarları değiştirirken bios yeniden ayarlanmalıdır. Bios haricinde çeşitli görevleri olan birçok entegre ve harici elektronik aygıt'ta, anakartın bir düzen içinde olmasını ve diğer donanımlar ile uyum içinde çalışmasını sağlamaktadır.
İngilize de motherboard teriminin türkçe karşılığıdır. Yani temel karttır. Tüm işlemlerin kesinlikle geçmesi gereken tek yerdir. Dolayısıyla anakart alırken veri yolu hızının da (FSB) iyi olması gerekir.
Bir bilgisayarın işlemci, ram, ekran kartı, sabit disk, optik sürücü(cd-rom, dvd-rom) gibi donanımlarının tümünü anakart yapısına uygun olması gerekir. Dolayısıyla bilgisayar toplamaya başlarken ilk önce anakartı almak gerek. Ondan sonra bu anakarta uygun olarak diğer donanımları almak gerekir.
Anakartlar piyasada bir çok firma tarafından yüzlerce model ve değişik tip ve özelliklerde anakartlar üretirler.
Son kullanıcı yani bizleri anakart alırken nelere dikkat etmesi gerektiğini bilmeden veya bilen birine danışmadan kesinlikle bir bilgisayar için anakart almamalıyız. Çünkü alacağımız anakartın bizim yapacağımız işlemleri kaldırabilecek güçte olduğunu bilemeyiz ve diğer aldığımız /alacağımız diğer donanımlar ile uymlu bir şekilde çalışacağını bilemeyiz. Dolayısıyla bilen birinden yardım almak şarttır. Ama bilen-anlayan biri iseniz o zaman sorun yok.
Bilen biri derken sadece satıcılar ile değil varsa anlayan bir arkadaş akraba veya internetten bilen birilerine sorabilirsiniz. Çünkü satıcılar tüm ürünlerinde olduğu gibi yine anakartı ballandırarak anlatacaklar ve biz hemen anakartı aldığımızda işimizi görebilecek ama aldıktan birkaç ay sonra anakart bozulduğunda ise mecburen yenisini almak zorunda kalacağız...
Dolayısıyla anakart alırken sadece özelliklerine değil üretici firmanın kalitesine de bakmamız gerekir.
Anakartın Görevleri Nelerdir?
Kısaca bir anakart, üzerinde bulundurduğu, slot, söket genişleme yuvaları ve çeşitli bağlantılar sayesinde diğer donanımlar ile uyumlu bir şekilde çalışıp birgisayarı bilgisayar yapan parçadır.
Görevi donanımları kontrol etmek ve bu donanımların bir biri ile uyumlu bir şekilde çalışıp birgisayarın çalışmasını sağlamaktır.
Bir Anakartın Yapısı
Hemen hemen tüm anakartların yapısı ve anakart bileşenlerinin düzeni aynı olduğundan alacağınız bir anakartın da aşağıdakine benzer şekilde olacak ve donanımı takmakta zorlanmayacaksınız...
Şimdi bir anakartın üzerinde neler var onlara bakalım...
1- Arka panel bağlantıları ( bu kısmı sayfanın aşağı kısmında detaylı olarak anlatacağım.)
2- İşlemci güç pini girişi
3- İşlemci yuvası
4- İşlemci soğutucusunun ayaklarını anakarta takmak için delikler.
5- İşlemci fanı pin girişi
6- Ram (bellek) yuvaları
7- Anakart güç pini girişi
8,9- Ekran kartı yuvaları. Bazı anakartlarda bu yuvaların sayısı fazladır.(Birden fazla ekran kartını birlikte kullanmak için.)
10- Sata veri kablosu girişleri (Sata kablolar sabit disk ile anakart arasında veri iletişimi sağlamak içindir.)
11- Kasa fanı pin girişi
12- Ön panel bağlantı yeri (ön tarafta bulunan usb, kulaklık, mikrofon bağlantıları içindir.)
13- Kuzey köprüsü ( Bu köprüye anakartın ana veri kavşağı diyebiliriz, çünkü işlemci, ram, ekran kartındaki tüm veriler burdan geçer.)
14- Güney köprüsü ( usb, sata, pci=>(ses kartı internet kartı), yani giriş çıkış portlarını kontrol eder.)
Ekran kartı yuvaları arasında olan küçük yuvalar da pci-e x1 yuvalardır. bunlara da uygun basit, pek güçlü olmayan ekran kartları ve ses kartları tabılabilir.
Kuzek ve güney köprülerinden veriler geçtiği için ısınırlar, dolayısıyla anakart üreticileri bu köprüler için ****l bloklar ile soğutma sağlarlar. Ve bazı markalar marka yazısını bu köprülere yazarlar. ( Aşağıdaki resimdeki 14 numarada ASUS yazısı gibi.)
Anakart Arka Panel Bağlantıları :
Hemen hemen tüm anakartlarda arka panel bağlantıları aynıdır. Ama bazı anakartlarda görüntü çıkışı olmayabilir, bazılarında 6 tane usb portu olabilir, bazılarında iki tane internet kartı olabilir vb.
1- PS/2 Mouse girişi tüm anakartlarda yeşil renktedir.(ben şahsen başka renkte olduğunu görmedim
)2- PS2/ Klavye girişi tüm anakartlarda mor renktedir.
3,4- 3 numara seri port ve 4 numara da paralel porttur. Bu portlara yazıcı, faks, vb aygıtlar veri iletişimi de sağlarlar(Hatane kayıtları vb.).
5- Anakart üzerindeki ekran kartından gelen görüntü çıkışıdır. Monitörünüze görüntüyü verir. Tabi 3 boyutlu oyunlar için zayıf bir ekran kartıdır.
6- Usb portları (Flash disk, usb hard disk, usb tv kartı, usb ses kartı vb. kısaca tüm usb cihazlarınızı bu portları kullanacak bilgisayarınıza bağlayabilirsiniz.
7- İnternete bağlanabilmek için anakart üzerinde bulunan, modemden gelen ve ethernet kartına takılan kablo girişidir.
8- Ses çıkışı ve mikrofon girişidir. (mikrofon girişi tüm anakartlarda kırmızı renktedir.). Bilgisayarınızda müzik dinlemek için, hoparlörleri bu ses çıkışlarına takmanız gerekir.
Günümüzde tüm anakartlarda standart olarak;
- Sata II hard disk bağlantısı (Yüksek kaliteli anakartlarda sata III destekleyen sabit disk veri bağlantısı da bulunur ve Sata 3 SATA 2 ye göre daha hızlı veri transferi sağlar. )
- Usb 2.0 bağlantıları ( Yüksek kaliteli olanlarda usb 3.0 destekleyen bağlantı noktaları da mevcuttur.)
- Pci-e x16 ekran kartı yuvası(bazılarında pci-e x16 2.0 ve pci-e x16 2.1 ekran kartı slotları bulunmaktadır ki bunlar pci-- x16 ya göre daha hızlı veri akışı sağlar.)
- Ethernet kartı
- Ses kartı (Genellikle 6 kanal ama bazılarında ise 8 kanal a kadar destekleyen hd ses kartı bulunur.)
- Pci-e x1 slotu bulunmaktadır. (Ses kartı veya ekran kartı takılabilir.)
Bunların yanında e-sata diye adlandırılan ve usb bağlantı noktalarına benzeyen bağlantı girişleri de vardır ki bunlar usb 2.0 dan çok daha hızlı veri akışı sağlar.
Ayrıca bazı anakartlarda HDMI diye adlandırılan görüntü çıkışları da mevcuttur. HDMI görüntü çıkışları normal VGA görüntü çıkışlarına göre çok daha kaliteli ve yüksek çözünürlüklü görüntüler verir. Günümüzde HDMI bağlantıları üzerinden ses te verilebiliyor...Yani HDMI tv nize HDMI çıkışı olarak görüntü verebilen ekran kartınızdan ses de alabilirsiniz. Anakarttan ses akışı için ekstradan tv nize bağlantı kurmanıza gerek yoktur.
Anakartların Çalışma Prensibi
Anakartların temel görevi; üzerinde olan birimler ve genişletme yuvalarına takılacak
birimler arasında veri akışını sağlamaktır. Anakart, insanların sinir sistemi gibi birimlerin çalışmasını düzenlemek ve kontrol etmekle görevlidir. İincelendiğinde; anakart üzerindeki tüm birimlerin yonga seti (chipset) adı verilen entegre devrelere bağlı olduğu gözlenir. Bu entegreler, ana kartın beynidir ve tüm sistemin uyumlu şekilde çalışmasını sağlar.
Anakart bileşenleri, veri taşıyıcı yol (BUS) adı verilen iletken hatlarla veya doğrudan yonga setine bağlıdır. Yonga setlerine veri aktarılırken, veri üzerinde düzenleme yapılacaksa veya veri bir sıra dahilinde alınacaksa ara yüz kontrol birimleri kullanılır. Anakart üzerindeki iki temel yonga seti, farklı birimlerin çalışmasını kontrol eder. Ayrıca; sistemin bir düzen içinde çalışmasını sağlayan saat frekansı
sinyali de osilatör devreleri tarafından farklı frekanslarda üretilerek gerekli birimlere giriş olarak verilir.
> Anakartın Bileşenleri
>> Yonga Seti (Chipset)
Yonga seti (chipset); anakartın "beynini" oluşturan entegre devrelerdir. İşlemci,
önbellek, sistem veri yolları, çevre birimleri; kısacası PC içindeki her şey arasındaki veri akışını denetlerler. Veri akışı, PC'nin pekçok parçasının işlemesi ve performansı açısından çok önemli olduğundan, yonga seti de PC'nizin kalitesi, özellikleri ve hızı üzerinde en önemli etkiye sahip birkaç bileşenden biridir.
Eski sistemlerde PC' nin farklı bileşen ve işlevlerini, çok sayıda yonga denetlerdi.
Yeni sistemlerde hem maliyeti düşürmek hem tasarımı basitleştirmek hem de daha iyi
uyumluluk sağlamak için bu yongalar, tek bir yonga seti olarak düzenlendi. Günümüzde en yaygın yonga seti Intel ve AMD tarafından üretilmektedir.Bu firmalar sadece kendi mikroişlemcilerine uygun yonga seti üretmektedirler. Silicon Integrated Systems (SiS), Acer Labs Inc. (ALI), VIA gibi üretici firmaların da geliştirdiği popüler yonga setleri vardır. Chipset'lerdeki gelişmeler işlemcilerdeki gelişmelere paralel olarak ilerlemektedir. Yeni bir RAM ya da veri yolu teknolojisi geliştirildiği zaman bunu işlemciye aktaracak olan Chipsetler de geliştirilir.
>> Veri Yolu (BUS)
Anakart üzerindeki bileşenlerin birbirleriyle etkileşimde bulunmasını sağlarlar. Veri yolları geliştirilme sırası ile; ISA (Industry Standard Architecture), PCI (Peripheral Componet Interconnect) , AGP (Advanced Graphics Port) ve PCIe(Peripheral Componet Interconnect Express)'dir. Bu veri yolları, aynı zamanda bu yolları ile uyumlu çalışan ek donanım kartlarına slotlar ilebağlanabilir. Böylece veri yolunu kullanarak ek donanım birimi ileiletişim sağlanır. Veri yolları ile sadece datalar taşınmaz. Bu yollar aynı zamandakontrol sinyallerini ve adres bilgilerini de taşır. Kontrol sinyalleriile donanım birimlerinin çalışmaları düzenlenirken adres bilgileri iledonanım biriminin kullandığı verilere ulaşım yolu tanımlanmış olur.
ISA veri yolu kullanımı tamamen terkedilmiştir. Yeni üretilen ek donanımbirimleri PCI veri yolunu destekleyecek şekilde üretilmektedir. Ekrankartları için kullanılan AGP veri yolu ise yerini daha hızlı veri akışısağlayan PCIe veri yoluna bırakmıştır.
Anakarttaki Portlar ve Görevleri
1.) PCI Portları: Bu portlar bilgisayara satın aldığımız, ekran kartı dışındaki kartları bağlamak için kullandığımız portlardır. Örnek olarak ses kartı, televizyon - tv kartı, ethernet kartı, güvenlik kartı gibi kartlar bu portlara bağlanmaktadır. PCI portunun veri hızı 33 MHz veya 66 MHZ düzeyindedir. 124 pi ile tek seferde 32 bitlik bir veri transferi sağlamaktadır. 3.3v veya 5v düzeyinde çalışma gerilimine sahip olup 32bit adresleme yapabilmektedir (4GB). Son olarak ta saniyede 133MB veri transferi yapabilmektedir.
2.) PCI Express Portları: Bu portlar PCI slotunun yerini almak için tasarlanmıştır ve çok yakın zamanda artık kartlarda sadece bu portlar kullanılacaktır. Veri transfer hızları ve ergonomisi sebebiyle PCI ile kıyaslanmaz derece güçlüdür. PCI Express 1.1 ve PCI Express 2.0 versiyonları mevcuttur. PCI Express 1.1 de 2.5GB/Saniye veri transfer hızı PCI Express 2.0 da ise bunun iki katı yani 5GB/saniye veri transfer hızları yapılabilmektedir. Yeni üretilen dahili kartlar (ses, tv, mpeg decoder vs...) artık bu teknolojiye uygun olarak üretimlerini arttırmaktadırlar.
3.) PCI EXPRESS X16 Portu: Bu slot ise AGP ye alternatif olarak geliştirilmiştir. Temelde PCI EXPRESS mantığını kullanmaktadır fakat katman sayısı çok fazla olduğu için veri transfer hızları inanılmaz boyutlara ulaşmıştır. Bazı anakrtlarda iki adet bu slottan bulunmaktadır. Temel mantık iki ekran kartını aynı anakarta bağlayarak görüntü işleme kalitesini dahada yükseltmektir. Ekran kartları için tasarlanan PCI EXPRESS X16 slotu saniyede 4GB veri transferi sağlamaktadır. 16 hat kullanmakta ve her hat saniyede 250MB veri transferi sağlayabilmektedir. Yeni nesi ekran kartlarının tamamı bu slot yapısına uygun olarak üretilmektedir.
4.) IDE - ATA Portu: Bu port ise bilgisayarımıza CDRom, CRrewriter, DVDRom, IDE Destekli Harddiskleri bağlamak için kullanılmaktadır. Integrated Drive Elektronics - Dahili Sürücü Elektroniği terimlerinin kısaltması ile elde edilmiş olan bu arabirimin üst versiyonları 100MHZ hıza ve 48 bit ile 144PB depolama kapasitesine sahiptir. Paralel ATA olarak adlandırılan bu arabirimde veriler 40 gözlü kablolar ile iletilmekte ve aynı kablo üstüne birden fazla IDE destekli parça takılabilmektedir.
5.) Sata ve Sata 2 Portları: Bu portlar ise ATA arabiriminin paralel moddan seri moda ve bazı geliştirilmeler yapılmasıyla elde edilmiştir. Veri transfer hızları çok büyük ölçüde artmakla birlikte yeni sürümde sata 2.0 ile 3.0Gb/saniye veya 300MB/saniye veri transferi sağlayabilmektedir. Kullanılan kablo teknolojisi ile kasa içinde daha ergonomik bir kullanım sağlanmaktadır. 4 Pin ile harddisk anakart arasında veri iletişimi sağlanmaktadır. Yakın zamanda sata 3.0 ın çıkması ile birlikte veri transfer hızı 6.0Gb/Saniye düzeyine çıkacaktır. Bu portlar anakart işlemcilerine direk bağlantılı değildir. Kablolardan gelen veriler öncelikle bu iletişim protokolü için özel olarak üretilen sata kontrolcü entegreleri tarafından işlenip chipsete aktarılmaktadır.
6.) Distek Sürücü Bağlantı Portu: Bu porta ise disket sürücüler bağlanmaktadır. Son derece sınırlı bir transfer hızına sahiptir ve ergonomik olarak kullanışlı değildir. Yeni nesil pclerde artık bu slot kullanılmamaya başlanmıştır.
7.) Güç Bağlantı Portu: Kasada bulunan güç kaynağından (power supply) anakarta gerekli olan gücü sağlamak için yapılacak bağlantıda kullanılacak olan porttur. Sağlam bir şekilde karta monteli olup kart için gerekli olan +5v -5v +12v güçleri buradan sağlanmaktadır.
Dahili parçalar için kullanılan portları ve çalışma şekillerini yukarıda anlattık. Diğer sabit parçalar ve bağlantı portları ile ilgili bilgiler aşağıda bulunmaktadır.
Dahili Parça Portları - İşlemci ve Ram
Bu soketlerin diğer bağlantılardan farkı, anakart üzerinde takılı kalmaları ve bilgisayarın en önemli parçalarından ikisi olmalarıdır. Bilgisayar üzerinde yürütülen ana işlemleri hepsi bu iki parça üzerinde yapılmaktadır.
İşlemci - CPU Portu: İşlemci kendisine gelen komut ve bilgileri uygun şekilde işleyerek çıktıları ram ve diğer gereken parçalara aktarmaktadır. Bilgilerin büyük kısmı ram üzerinde toplanacağı için bu iki parça arasında çok fazla sayıda bağlantı vardır ve genellikle birbirine yakın pozisyonda tasarlanırlar. Aşağıdaki resimde örnek bir işlemci slotu gözükmektedir.
Bu slotlar genellikle değişik standartlarda üretilirler. Günümüzdeki en önemli iki işlemci üretici firmanın ürettiği ve kullandığı genel standartlar;
Intel İşlemcileri için: Soket 370, 423, 478, 479, 486, 495, 603, 604, 611, LGA 775
AMD İşlemcileri İçin: 563, 754, 939, 940, AM2, AM2+, AM3, 1207 gibi soketler kullanılmaktadır. Bizim resmimizde bulunana soket LGA 775 soketidir. Bu soket türlerinde erkek bacaklar anakart üzerinde bulunmaktadır.
İşlemciler çalışırken ısı seviyeleri yükseldiği için soğutulmaya kesinlikle ihtiyaçları vardır. Hatta pasif değil fan montajı ile aktif olarak soğutulmaları gerekmektedir. Soğutucu bağlanabilmesi içinde yuva çevresinde belirli bir boşluk bulunmaktadır. Ayrıca yuvanın çevresinde bulunan parçalar genellikle güç mosfetleri ve regulatör devreleridir. İşlemcilerde voltaj dalgalanmasının çok ufak değerlerde olması yada hiç olmaması tercih edilmektedir. Bu nedenle güç kaynağı regulasyonu yanında anakart üreticileri işlemci için kendi özel geliştirdikleri regulatör devrelerinde kullanmaktadırlar.
Ram Portu - DIMM Port: Yukarıdada kısaca açıkladığımız gibi işlemci ve ram slotları birbirine genellikle yakın üretilirler çünkü aralarında çok fazla kablo bağlantısı vardır ve bilgisayar hızını en çok etkileyen elemanlardır. Ram parçasına kısaca değinecek olursak, normalde bilgileri harddisk üzerinden okuyup işlemek ne kadar hızlı olursa olsun ekranda takılmalar ile karşılaşırız çünkü bir sayfadan diğerine geçerken harddisk üzerindeki verinin alınıp işlenmesi, harddsikin erişim süresinden dolayı gecikir. Fakat ram'lar, üzerindeki bilgileri anında ekrana ve gerekli birimlere aktarma yeteneklerine sahiplerdir. Dolayısıyla gerekli bilgiler işlemci tarafından işlenip ram'e aktarılır ve oradan da gerektiği zaman kullanılırlar. Örnek verecek olursak bilgisayarımızda bir program çalıştırdığımız zaman bu program harddsik züerinden uygun şekilde işlenerek ram bellek üzerine aktarılmaktadır. Program üzerinde herhangi bir işlem yaparken aslında program ram üzerinden çalışmaktadır. Aksi taktirde herhangi bir işlemde veya sayfa değişiminde her defasında harddsik kullanılıyor olsaydı çok fazla zaman kaybımız olurdu.
Ram soket yapı standartları aşağıdaki gibidir;
SDRAM Standartları: 72 pin SO-DIMM, 100 pin DIMM, 144 pin SO-DIMM, 168 pin DIMM
DDR SDRAM Standartları: 200 pin SO-DIMM, 240 pin DIMM bu standartlar DDR2 ve DDR3 içinde kullanılmaktadır.
Boyut olarak 256MB, 512MB, 1GB, 2GB, 4GB gibi standartlar vardır. Anakartların adresleme yeteneklerine bağlı olarak 16GB veri büyüklüğünde ram takılabilecek 4 slot bulunabilir. Ramler üzerindeki bellek entegreleri sayesinde çok büyük verileri kaydedebilirler ve sadece elektrik varken veriler üzerinde durur. Herhangi bir elektrik kesintisinde üstündeki veriler sıfırlanır. Yeni anakartlarda genellikle 4 tane DIMM slotu bulunmaktadır. Dimm slotları kullanılırken eğer elimizde iki tane ram varsa aynı bölgedeki iki slota takılmazlar. 1 tanesi sarıya takılır diğerdie ikinci sarıya takılır. 3 ram varsa işlemciye yakın olan ilk kırmızıya takılır. Ram takma işlemlerini yaparken gerekli belgeleri okumanızı tavsiye ederiz.
Harici Parça Portları
Bu portlar ise bilgisayarımızın içindeki verileri ve bilgilerin dış dünya ile haberleştirilmesini sağlar. Örnek; ses, internet, mouse, klavye gibi parçalar bu slotlara bağlanarak çalışmaktadır. Aşağıdaki resimde bulunan bağlantı portları ve görevlerini inceleyecek olursak.
1.) Klavye ve Mouse Portu: Bu portlar ile klavye ve mouse gibi aygıtlarımızı pc'ye bağlarız. Dışarıdan gireceğimiz bilgiler ve yapmak istediğimiz herşeyi kontrol eden bu iki aleti anakarta bağlayan yuva burasıdır. Bu aygıtlar ayrıca USB portu üzerinden de bağlanabilmektedir.
2.) Paralel Port: Eski bir iletişim birimidir ve yeni nesil bilgisayar anakartlarında kullanılmamaya başlanmaktadır. Çok küçük veri transfer hızlarıyla (Baud rate) çalışmaktadırlar.
3.) Seri Port: RS232 olarak ta adlandırılabile bu port'ta eski bir bağlantı arabirimidir ve yine paralele port gibi yeni nesil kartlarda kullanılmamaya başlanmaktadır. Seri protta veri transferi RX ve TX olarak adlandırılan iki bacak vasıtasıyla iletilmektedir.
4.) USB Portu: Yeni nesil iletişim teknolojisi olarak kullanılan USB 480Mbit/Saniye veri transfer hızına ulaşmaktadır. Bağlantı kablo sayısının az olması ve ergonomik bir bağlantı yapısıyla hemen hemen tüm aletler artık bu arabirimi desteklemektedirler. Bilgisayardaki usb port sayısı kasa önü ile birlikte genellikle 4 taneden fazladır.
5.) Ethernet Portu: Resimde gözüken en üstteki port RJ 45 olarak adlandırılan ethernet portudur ve bilgisayarın ağ ile bağlantılı olmasını ve internete bağlanmasını sağlamaktadır.10 pinli olan bu konnektör telefon kablosunun uç yapısına bezmektedir.
6.) Ses Portları: Bilgisayardaki sesli verileri işleyen ses kartının çıkış portlarıdır. Hoparlörler bu soketlere bağlanırlar. 5+1, 2+1. 7+1 gibi formatları destekleyen türleri bulunmaktadır.
Tüm bu port ve parçaların haricinde anakart üstünde bios adı verilen ve anakartın özelliklerini ve çalışma ayarlarını belirleyen ve bilgisayardan ayarlanabilen entegreler bulunmaktadır. İşlemciler overclock yaparken veya kart üzerindeki sabit bazı ayarları değiştirirken bios yeniden ayarlanmalıdır. Bios haricinde çeşitli görevleri olan birçok entegre ve harici elektronik aygıt'ta, anakartın bir düzen içinde olmasını ve diğer donanımlar ile uyum içinde çalışmasını sağlamaktadır.
Moderatör tarafında düzenlendi:
