Sevgili Atatürk Vatan Sana Emanet

Atatürkçülük kesinlikle donmuş, dondurulmuş bir ideoloji, çağın gerisinde kalmış bir öğreti değildir. Aksine; çağdaş yaşamı kucaklayan, her türlü demokratik, akılcı, bilimsel yeniliklere açık, öngördüğü ve gerçekleştirdiği devrimleri daha da ileri gotürmeyi gençlere ödev olarak yükleyen bir dünya görüşüdür.

Bu başlık altında Ata'mızın yalınlaştırılmış bir yaşamöyküsü; O'nun çeşitli sözleri, söylevlerinden seçmeler ve diğer anektodlarla ifade etmeye, bunun dışında ayrıntılı bir kronoloji ve bazı eski sözcük ve kavramların bugünkü karşılıklarını içeren doyurucu bir sözlük de yeralacaktır.

Ulu Önder Atatürk'ü saygıyla anıyor; ilkelerine ve bizlere bıraktığı kutsal emanet Türkiye Cumhuriyeti'ne olan bağlılığımızı bir kez daha dile getirme onurunu duyuyorum. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun ve sürekliliğinin temeli olan, Türk toplumunu çağdaş, laik, demokratik, katılımcı, uygarlıkçı ve özgürlükçü bir toplum durumuna getirmeyi amaçlayan düşünceler, ilkeler ve uygulamalar bütünü varlığımızdır. Sevgili Atatürk Vatan Sana Minnettar..

ATATÜRK

Sen kanımda namus
Kısrağımda hilal
Sen mataramda su, torbamda ekmek
Sen mavzerimde fişek
Ben Ondokuzuncu Fırka
Yetmişbirinci Alaydan Mehmet

Ayhan Hünalp


Ulu Önder'in Doğuşu

Mustafa Kemal Atatürk, 1881 yılında Selanik'te Kocakasım Mahallesi, Islahhane Caddesi'ndeki üç katlı pembe evde doğdu. Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım'dır. Baba tarafından dedesi Hafız Ahmet Efendi XIV - XV. Yüzyıllarda Konya ve Aydın'dan Makedonya'ya yerleştirilmiş Kocacık Yörüklerindendir. Annesi Zübeyde Hanım ise Selanik yakınlarındaki Langaza kasabasına yerleşmiş eski bir Türk ailesine mensup olup, Sarıgüllü Hacı Sofu ailesinden Varyemezoğlu İbrahim Feyzullah Efendi'nin kızıdır. Milis subaylığı, evkaf kâtipliği, gümrük kolculuğu ve kereste ticareti yapan Ali Rıza Efendi, 1871 yılında Zübeyde Hanım'la evlenmiş, 1888 yılında 47 yaşında vefat etmiştir. Ailenin Mustafa'dan (Kemal Atatürk) başka Ahmet, Ömer adlı iki oğlu, Naciye, Fatma, Makbule adlı üç kızı daha vardı, ama Mustafa ve Makbule dışında diğerleri küçük yaşta öldüler. Makbule (Atadan) 1956 yılına kadar yaşadı. Büyük bir özveriyle çocuklarını yetiştiren, örnek Türk kadını Zübeyde Hanım, 14 Ocak 1923’te İzmir’de, oğlunun başarılarını gördükten sonra 66 yaşında hayata gözlerini yumdu.


Çocukluğu, Okul Yılları

Öğrenimine annesinin isteğine uyulup, ilahilerle uğurlanarak Selanik’te Fatma Molla kadın adlı mahalle mektebinde başladı. Okulda bağdaş kurup oturmak Mustafa’ya zor geliyordu. Bir gün dayanamadı ve ayağa kalktı. Hocası oturması için onu azarladı ise de onu dinlemedi. Bunun üzerine:

- Bana karşı mı geliyorsun? Diye soran hocasına:

- Evet, karşı geliyorum. Diye yanıtlayınca Fatma Molla kadın mektebinden alındı ve modern tarzda öğretim yapan Şemsiefendi ilkokuluna verildi.

Bu okul, daha sonra bir başka özel okulla birleşti ve dört sınıfı ilk, dört sınıfı da orta bölümünü oluşturan Fevziye adını aldı. Henüz bu okulu bitirmemişti ki babası Ali Rıza Efendi vefat etti. Bunun üzerine yalnız kalan annesi Zübeyde Hanım, çocuklarını da yanına alarak, Langaza’da bir çiftlikte kâhya olarak çalışan kardeşi Hüseyin Ağa’nın yanına gitti.

Mustafa burada bir süre tarla bekçiliği yaptı. Bir kulübede oturuyor ve fasulyelere musallat olan kargaları kovalıyordu. Köye okul yoktu. Bir Rum papaz ve bir Müslüman hoca çocuklara okuma yazma öğretiyordu. Bu yüzden Mustafa yine Selanik’te teyzesinin yanına gönderildi ve Selanik Mülkiye İdadisi’nin Rüştiye bölümüne yazıldı. Ama burada da fazla tutunamadı. Bir gün okulda arkadaşları ile kavga etti, onu elebaşı sayan bir hoca Mustafa’yı fena şekilde hırpaladı. Öğrenciler arasında Kaymak Hafız lakabıyla anılan bu hocanın haksız muamelesini öne süren Mustafa, okulu terk etti.

Onun hayali Askeri rüştiyeye girmekti. Buna neden ise bu okula giden arkadaşlarının giydikleri üniformayı çok beğenmesiydi. Askeri rüştiye sınavlarına annesinden gizli olarak girdi ve kazanarak sonunda bu okula kaydını yaptırdı. (1893) Okulda, özellikle matematik dersinde çok başarılıydı. Bu durum matematik öğretmeni ve adaşı Mustafa Sabri’nin de dikkatini çekti ve ona ‘’ eksiksiz, olgun ‘’ anlamına gelen Kemal soyadını verdi. Bundan sonra o her yerde Mustafa Kemal olarak anılacaktı.

Askeri rüştiyeyi 1896’da bitirdi ve Manastır Askeri İdadi’sine girdi. Henüz 14 yaşındaydı. Mustafa Kemal bu okulda Ömer Naci adlı bir çocukla arkadaş oldu. Ömer Naci şiirler yazar ve bunları Mustafa Kemal’e okurdu. Bunun dışında ona okuması için bazı kitaplar da verirdi. Böylece sonraları ünlü bir hatip olan Ömer Naci, O’na şiir ve hitabet zevkini aşıladı. O sıralarda başka bir arkadaşı da ona ‘’ siyaset ‘’ diye bir şeyin varlığını öğretti. Bu, Makedonyalı ve Fransızcayı iyi bilen Ali Fethi isimli bir öğrenciydi. Yetersiz olan Fransızcasını ilerletmesi için Mustafa Kemal’i destekliyor ve Rousseau, Voltaire, Montesquieu gibi siyasal düşünürlerin eserlerini tanıtıyordu. Bütün bunlara karşın alay emini ve hitabet hocası Mehmet Asım Efendi ise, ‘’ şiir ve edebiyat asker olanların uğraşacağı konular değildir ‘’ diye onun bu konudaki merak ve hevesini önlemeye çalışıyordu. Ali Fethi’nin telkinleri yerini bulmuştu. Mustafa Kemal Manastır İdadi’sinde okurken, yaz tatillerinde Selanik’teki College des Freres de Salle’nin açtığı özel derslere gitti ve Frere Rodrigues’ten Fransızca dersleri aldı.

Manastır Askerî idadisini 1898’de bitirdi ve İstanbul’a Harbiye mektebine geldi. 13 Mart 1899 da, 1283 apolet numarasıyla piyade sınıfına yazıldı. İmparatorluk başkentinin renkli ve hareketli hayatı bu genç ve tecrübesiz taşra cocugunu çok etkiledi. Harbiye mektebinde Ali Fuat (Cebesoy) ile arkadaş oldu. Bu arkadaşlık onun soylu bir İstanbul ailesiyle yakınlık kurmasını sağlamıştı. Onsekiz yaşının bütün şevk ve ateşiyle İstanbul yaşantısına kendini teslim etti. (Bunu daha sonraları ‘’ Birinci sınıfta saf gençlik hayallerine tutuldum, dersleri ihmal ettim, senenin nasıl geçtiğinin hiç farkında olmadım. Ancak dersler kesilince kitaplara sarıldım. ‘’ diye anlatacaktır. ) Bu arada Fransızca çalışmaya devam etti. Şimdi Ali Fethi’nin tanıttığı Fransız yazarlarını daha iyi inceleyebiliyordu. O dönem nesillerinin hepsinde vatan, millet ve hürriyet duygularının uyanmasında ve gelişmesinde başlıca rolü oynayan vatan şairi Namık Kemal’in eserlerini ve şiirlerini de gizli gizli okumaya başladı. Özellikle Osmanlı yöneticilerinin siyasetini anlamaya çalıştı.


Gençlik Yılları

Mustafa Kemal, Harbiye mektebini 10 Şubat 1902'de bitirdi ve Erkânı Harbiye (Kurmay) sınıflarına geçti. Bir zamanlar matematik ve şiire duyduğu merakı şimdi tarih konusunda duyuyordu. Bu dönemde Napolyon hakkında ne bulduysa okudu. Napolyon’u çok beğeniyordu. Bundan başka John Stuart Mill de anlamaya çalıştığı yazarlardandı. Öte yandan, okuyup öğrendiklerinin sadece kendisinde kalmasıyla yetinmiyor, düşüncelerini bütün Harbiye mektebi öğrencilerine yaymak istiyordu. Bu amaçla bazı arkadaşlarıyla birleşerek gizlice dağıttıkları bir gazete çıkarmaya başladı. El yazısıyla çıkan gazetenin idare ve siyaset alanındaki bozuklukları açıklayan yazılarının çoğu Mustafa Kemal tarafından kaleme alınıyordu. Bir gün veteriner sınıflarında bir gazeteyi hazırlarken suçüstü yakalandılar. Bütün geleceklerini mahvedebilecek bir olay, kendi geleceğini de yok edebilir diye okul komutanı Ali Rıza Paşa tarafından örtbas edildi. Bu türden ders dışı çalışmalarının yanı sıra Mustafa Kemal, bir yandan da savaş teknikleri (özellikle gerilla hareketleri) üzerinde de durdu. Strateji ve taktik sorunlarını inceledi. Erkânı Harbiye’yi 11 Ocak 1905’de bitirdi ve kurmay yüzbaşı oldu. 320 kişilik piyade sınıfını yirmincilikle bitirip, kurmaylık hakkını kazanan 13 subay arasına girdi.

Yirmidört yaşındaydı. Beyazıt’ta bir ev kiralamıştı. Ayrıca, birkaç arkadaşıyla birlikte bu eve bitişik bir ermeninin evinden de bir oda tutmuşlardı. Siyasal faaliyetlerine bu odada devam ediyorlardı. Aslında bu faaliyet memleketin gidişini ve Padişahı eleştiri ile yasak kitapları okumaktan öte bir nitelik taşımıyordu. Arkadaşlarından biri, bu toplantıları jurnalledi ve onları yakalattı. Mustafa Kemal, Ali Fuat ve onlarla beraber yüzbaşı çıkmış iki genç tutuklandılar ve Yıldız Sarayı’nda uzun süre sorguya çekildiler. Soruşturma birkaç ay sürdü. Fakat okul müdürü gençlerin affedilmesinde, suçlarının büyük bir önemi olmadığında ısrar edince İstanbul’a sürülmek şartıyla affedildiler.

Mustafa Kemal ile Ali Fuat ‘’ kolaylıkla memleketlerine gidemeyecekleri bir yere gönderilmeleri ‘’ emri üzerine Şam’da 5. Ordu emrinde 30. Süvari alayına gönderildiler. Bu görev, Mustafa Kemal’in İmparatorluğun içinde bulunduğu acıklı durumu yakından tanıması için bir fırsat oldu. Yüzbaşı olarak başlıca görevi, kendisinin modern askerî okullarda gördüğü eğitimi görmemiş olan subaylara askerî bilgisini öğretmek ve ordunun o bölgedeki Dürzîleri kontrol görevine katılmaktı. Görevinin ilk kısmına ciddiyetle sarıldı ve kolayca da başardı. Ama Dürzîleri kontrol işinde araya rüşvet olaylarının karıştığı olaylarla karşılaştı. Ali Fuat Şam’dan yeni bir görevle ayrılmıştı.


Devam edecek ..

İttihat ve Terakki Derneği - İkinci Meşrutiyetin İlanı

İttihat ve Terakki Derneği

Mustafa Kemal bir gün iki subay arkadaşıyla Şam çarşısında dolaşırken Hacı Mustafa adlı bir Türk ile tanıştı. Dükkânının tezgâhında felsefe, sosyoloji, tıp konularında kitaplar bulunan Mustafa (Cantekin) bozguncu faaliyetleri nedeniyle önce tutuklanmış, sonra sürülmüş bir eski Askerî tıbbiye öğrencisiydi. Yine, bir gizli siyasal dernek kurmak azmindeydi, ama güvenebileceği kimseleri bulamamıştı. İşte şimdi bir araya geliyorlardı. Mustafa Kemal ve arkadaşları Müfit (Özdeş), Lütfü ve Mustafa (Cantekin) birleşerek Vatan ve Hürriyet Derneği’ni kurdular. (Ekim 1906) Bu dernek, bundan böyle kıta hizmetindeki subaylar tarafından kurulacak olan çeşitli ihtilal derneklerinin de öncüsü sayılabilir. Derneğin Yafa, Kudüs ve Beyrut şubelerini Mustafa Kemal açtı. Ancak Suriye böyle bir derneğin gelişmesine uygun bir çevre değildi. Mustafa Kemal bu nedenle gizlice Selanik’e gitti. Bu tarihte Selanik’te İttihat ve Terakki Derneği henüz kurulmamıştı. Mustafa Kemal eski arkadaşları Ömer Naci, Nusret Sami (Kızıldoğan) ve Hakkı Baha’nın (Pars) katılmalarıyla Selanik’te Vatan ve Hürriyet Derneği’nin bir şubesini kurdu. Selanik’te fazla kalamayarak Şam’a döndü. İzinsiz ayrılığını saklamak için o sırada İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında çıkan Akabe sorunu nedeniyle güneye gönderilen birliklerde görev alarak Birissebî’ye gitti. Mustafa Kemal’in ayrılmasından sonra Vatan ve Hürriyet Derneği Selanik’te gelişme gösteremedi. O sırada İttihat ve Terakki Derneği de kurulmuştu. Dr. Nazım’ın aracılığıyla Eylül 1907’de iki dernek İttihat ve Terakki adı altında birleşti.

Mustafa Kemal, Haziran 1907’de kolağası olarak Şam 5. Ordu kurmaylığına, aynı yılın Eylül ayında da Manastır 3. Ordu kurmaylığına nakledilerek karargâhta görevlendirildi. Makedonya’da İttihat ve Terakki Derneği’nin etkisi büyüktü ve bu Dernek bir dernekten çok bir siyasal parti gibi çalışıyordu. Paris’ten gelen Doktor Nazım Bey’in ve diğer arkadaşlarının ısrarıyla İttihat ve Terakki Derneği’ne girdi. (29 Ekim 1907) Derneğin Makedonya’da örgütlenmesi çalışmalarına yardımcı oldu. Ama İttihat ve Terakki kurucuları başına buyruk, kibirli, cüretkâr buldukları için Mustafa Kemal’e pek yanaşmıyorlardı. 22 Haziran 1908’de kendisine ek görev olarak Selanik – Üsküp demiryolu müfettişliği verildi. Mustafa Kemal, Selanik – Üsküp demiryolu üzerindeki şehir ve garnizonlarda derneğin şubelerini açtı, gelişmesi için çalıştı.

İkinci Meşrutiyetin İlanı

Bu arada İttihat ve Terakki Derneği 1876 Anayasası'nın geri getirilmesini isteyen bir bildiri yayımladı. Bu bildiriye yanıt olarak İstanbul hükümeti Rumeli’ye asker gönderdi, ama bunların başındaki subaylar da isyancılara katıldı. İstanbul, çaresiz derneğin isteğini kabul etti ve 23 Temmuz 1908’de İkinci Meşrutiyet ilan edildi. İttihat ve Terakki Derneği üyelerinden Binbaşı Enver (Paşa) bu zaferin kahramanı kabul ediliyordu. Görevi dolayısıyla hareketin içinde bulunmayan Mustafa Kemal gelişmeleri ve durumu dikkatle takip ediyordu. Ona göre ikinci Meşrutiyet hareketinin tek amacı Abdülhamit II’yi dize getirmek ve her yerde deva olacağı sanılan meşrutiyeti ilan etmekten öteye gidememişti, gidemezdi. Çünkü ittihatçıların belirli bir siyasal görüşleri ya da herhangi bir programları yoktu. Mustafa Kemal meşrutiyeti ilan etmekle işin bitmediğini söyleyerek memlekette köklü reformlar yapılmasını, bunun için de İttihat ve Terakki’nin artık açık bir siyasal parti niteliği almasını, ordunun kesin olarak siyasetten çekilmesini şart görüyordu. İttihat ve Terakkicilerle (Talat ve Enver Beyler) Mustafa Kemal arasındaki ciddi görüş ayrılığı bu noktadan çıktı. Bu sırada Trablusgarp’ta meşrutiyet idaresine karşı bir ayaklanma hareketi baş gösterdi. Bu, ittihatçılar için iyi bir fırsattı. Mustafa Kemal’i Selanik’ten uzaklaştırmak için bu fırsatı kullandılar ve gereken önlemleri almak üzere onu Trablusgarp’a gönderdiler. Mustafa Kemal karşılaştığı bütün güçlüklere rağmen hareketi kan dökmeğe mecbur kalmadan bastırdı ve Selanik’e II. Redif tümeni kurmay başkanı olarak döndü. (13 Ocak 1909)

31 Mart Olayı - Balkan Savaşı - I. Dünya Savaşı

31 Mart Olayı

İkinci Meşrutiyet'e rağmen İttihatçılar İstanbul'da duruma tanı manasıyla hâkim olamamışlardı. Kuvvetli bir iç muhalefet gün geçtikçe yayılıyor, etkisini arttırıyordu. Üstelik dernek içinde de ayrılıklar, anlaşmazlıklar başlamıştı. Durumdan hoşnut olmayan çeşitli unsurlar harekete geçmek için nedenler arıyordu. Bir gece, Galata köprüsü üzerinde Ahmed Samim adlı bir gazeteci vuruldu. Bu uygun bir neden olarak kabul edildi, şeriat ve onun temsil ettiği İslâm dini adına bir karşı ayaklanma patlak verdi. (13 Nisan 1909) 31 Mart Olayı adıyla tarihe geçen bu hareketin başında olanlar İttihat ve Terakki’nin lağvedilmesini, Hükümetin istifasını, meclis başkanının çekilmesini istiyorlardı. Gelişmeleri sabahtan başlayarak Telgraf başında takip eden Mustafa Kemal, İstanbul’da olağanüstü bir durum olduğunu anlayınca tümen komutanı Hüseyin Hüsnü Paşa’yı ve ordu komutanı Mahmud Şevket Paşa’yı ikna ederek harekete geçirdi. Yapılacak tek şey derhal İstanbul’a kuvvet göndermekti. Bu ordu için önce Hürriyet Ordusu adı ileri sürüldü. Fakat Mustafa Kemal bütün orduların hürriyet ordusu olduğunu, bu birliklerin ise o orduların hareket halindeki bir parçası bulunduğunu söyleyerek Hareket Ordusu adını kabul ettirdi. Hareket ordusunda Şevket Paşa’nın kurmay heyetinde yer aldı. Hareket ordusunun İstanbul halkına hitaben yayımladığı bildiriyi de Mustafa Kemal kaleme aldı. Buna göre isyancılar cezalandırılacak, halk korunacaktı. Telgrafhanede Mahmut Şevket Paşa’nın emirlerini tellerken Hüseyin Raif (Orbay) adında bir bahriye subayı ile karşılaştı. (Sonradan Rauf Bey, Mustafa Kemal’in en yakın arkadaşlarından biri olacaktır.) Hareket ordusu duruma hâkim olur olmaz İttihat ve Terakki idarecileri saklandıkları yerlerden ortaya çıktılar ve Padişah’ı (Abdülhamit II) tahttan indirdiler. Mustafa Kemal, ordunun siyasete karışmasının zayıflamasına, disiplinin bozulmasına yol açtığını ileri sürdü. Ona göre dernek siyasal bir parti haline gelmeli ve iktidara geçmeli, siyaseti seçenler, ordudan ayrılıp bu alanda çalışmalıydı. Bu görüşlerinin ilgi görmemesi, hatta beğenilmemesi, üzerine dernek ile olan ilişkisini bütünüyle kesti ve Selanik’teki görevi başına döndü. Orada, İstanbul’da Genelkurmaya nakledilinceye kadar kaldı. (13 Eylül 1911) Bundan sonra Mustafa Kemal bir süre siyasal faaliyetlerine ara vererek daha çok mesleğiyle ilgili çalışmalar yaptı. Üçüncü ordunun eğitim kolunda Zabir Talimgâh komutanlığı ve 38. Piyade Alay komutanlığı yaptı. Bu görevleri sırasında çok başarılı bir şekilde hocalık etti. Berlin askerî akademisinin eski müdürlerinden General Litzman’ın ‘’ Takımın Savaş Talimi ‘’ ve ‘’ Bölüğün Muharebe Talimi ‘’ adlı kitaplarını çevirerek bastırdı. (1909 ve1912); ‘’ Cumalı Ordugâh’ı ‘’ (1909) ve ‘’ Tâbiye Tatbikat Seyahati ‘’ (1911) adlı kitaplarını da bu dönem içinde yayımladı. Arnavutluktaki karışıklıkların bastırılmasında Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa’nın kurmay başkanı olarak katıldı. 1910’da Fransa’da Picardie’de yapılan büyük manevralarda Türk ordusunu temsil eden kurulda yer aldı.

Balkan Savaşı

13 Eylül 1911'de İstanbul'da Genelkurmayda yeni bir göreve başladı, kısa bir süre sonra da (29 Eylül 1911) İtalyanlar Trablusgarp’a saldırdılar. O tarihte, dünya siyasetinde dikkatler Almanya, İngiltere ve Fransa’nın Afrika kıtasındaki emellerine çevrilmişti. İlk hamlede Fas Fransa’ya, Kongo’nun ufak bir bölümü de Almanya’ya verilince, emperyalizm sahnesinde İtalya da belirdi ve ani olarak Trablus ve Bingazi mutasarrıflıklarını ilhaka karar verdi. Bölge İmparatorluğunun ihmale uğramış bir kısmıydı ve bu yüzden Trablus savunması sayıca az Türk kuvvetleriyle yerli birliklere ve oraya çeşitli yollardan kaçak giden subaylara bırakılmıştı. Paris ataşemiliteri Fethi (Okyar), Berlin ataşemiliteri Enver (Paşa) bu gönüllü subaylar arasındaydı. Mustafa Kemal de İngiliz işgalindeki Mısır üzerinden, kendisini gazeteci diye tanıtarak Trablus’a gitti. Önce Tobruk’ta sonra Derne’de savunma ve oyalama savalarını yönetti. 27 Kasım 1911’de binbaşı oldu, böylece Trablus hareketini İstanbul bir bakıma takdir etmiş oluyordu. Fakat bu sırada Balkan Savaşı patlak verdi. (1912) Karadağ’da çıkan savaş, Sırbistan, Bulgaristan ve Yunanistan’ın da katılmasıyla birdenbire bütün Rumeli’ye yayılmış, Osmanlı Orduları İşkodra, Yanya, Edirne savunmaları dışında her yerde bozguna uğrayarak çekilmeye başlamıştı. Mustafa Kemal bu haberleri alır almaz Mısır, Trieste, Romanya üzerinden İstanbul’a geldi, ama o gelinceye kadar bütün Rumeli kaybedilmiş, Selanik düşmüş, Bulgarlar Çatalca savunma hattına kadar ilerlemişlerdi. Osmanlı genelkurmayı İstanbul’u tehdit eden Bulgar birliğini durdurmak için Bolayır yarımadasında kuvvet toplamayı, bu kuvvetle Bulgar hattının gerisine saldırmayı, bu saldırıyı Şarköy’de yapılacak bir çıkarma ile desteklemeyi planlamıştı. Mustafa Kemal Bolayır’da kurulan kolordunun harekât şubesi müdürlüğüne atandı. (25 Kasım 1912) Fakat bu plan başarıya ulaşamadı, çünkü Şarköy’de çıkarma yapacak kolordu (kurmay başkanı Enver) zamanında yetişememiş ve araç yokluğu yüzünden karaya çok az asker çıkarılabilmişti. Kolordunun kurmay başkanı Fethi Bey (Okyar) bu sırada askerlikten çekildi. İttihat ve Terakki genel sekreteri oldu. Yerine Mustafa Kemal geçti ve kolordu Edirne’nin geri alınması hareketine katıldı. 22 Temmuz 1913 tarihinde Edirne’ye ilk giren kuvvetler bu kolordunun atlı birlikleriydi. Fakat tıpkı Trablusgarp’ta yararlılıkları görülen subaylara Osmanlı Meclisi Mebusanının teşekkürlerini bildiren kararda olduğu gibi, Edirne’nin geri alınması olayında da Mustafa Kemal yerine Enver’in (Paşa) adı geçti.

27 Ekim 1913’te Fethi (Okyar) Sofya elçiliğine, Mustafa Kemal de Sofya askerî ataşeliğine gönderildi. Bu 1905’te Harbiye mektebini bitirdikleri zamankini benzer bir sürgün cezasıydı. Fakat Mustafa Kemal ve Fethi Bey bu cezayı değerlendirmesini bildiler. Mustafa Kemal Bulgaristanlı Türkler konusu üzerinde durdu ve onlar arasında milli şuuru uyandırmak için çalıştı. Türkçe olarak basılan iki gazeteyi elçilik yoluyla kontrol altına aldı. Bir gün Türkler tarafına geçmeleri mümkün olan Bulgaristan’daki Makedonyalılar Derneği ile yakın ilişkiler kurdu, onlara para yardımları yaptırdı. Arkadaşı Şakir Zümre’nin yardımıyla Bulgar parlamentosuna devama başladı. Şakir Zümre, parlamentodaki onyedi Türk mebustan biriydi. Mustafa Kemal bu tartışmaları dinlerken çok partili bir parlamentonun nasıl çalıştığını inceliyor, siyasal taktikleri öğreniyordu. Bunların dışında Sofya uzun süre kaldığı ilk yabancı başkent olarak da onu ilgilendiriyordu. Sofya’nın önemli siyasal şahsiyetlerini tanımış, sosyete tarafından iyi kabul görmüş, kralla tanışma fırsatını bulmuştu.

Yarbay Mustafa Kemal

Bu sırada İstanbul'da Enver Bey, yarbaylıktan tuğgeneralliğe yükseltilerek Harbiye nazırı oldu ve işe başlar başlamaz General Liman von Sanders başkanlığındaki Alman askerî iyileştirme heyetinin tavsiyelerine uyarak orduda büyük bir yenileşme ve gençleştirme hareketine girişti. Yaşlı ve yeteneksiz görünen komutanlar emekliye ayrılıyor, yerine genç subaylar getiriliyordu. Bu hareket birçok çevrede olduğu gibi Mustafa Kemal tarafından da çok iyi karşılandı. Ne var ki Enver Paşa onun askerlik ve komutanlık niteliklerini yakından bilmesine rağmen, aralarında öteden beri süre gelen rekabet yüzünden Mustafa Kemal’e faal bir görev vermedi, sadece Mart 1914’de onu yarbaylığa yükseltti.

I. Dünya Savaşı

28 Haziran 1914'te Avusturya veliahdı ardişük Franz Ferdinand Saraybosna'da öldürülmüş, bundan bir ay sonra da Avusturya - Sırbistan savaşı başlamıştı. Bu, Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması demekti. Mustafa Kemal Osmanlı Devletinin Almanya yanında savaşa girmesine şiddetle karşıydı. Almanya savaşı kazanırsa Osmanlı Devleti ister istemez onun uydusu olacak, kazanamazsa her şeyini birden kaybedecekti. Onun inancına göre devlet tarafsız kalıp kuvvetlenmeye bakmalıydı. Bu savaş er geç büyüyecek, belki de Amerika bile savaşa katılacaktı. Şu durumda iki taraf arasında bir denge kurup beklemek ve savaşa katılacaktı. Şu durumda iki taraf arasında bir denge kurup beklemek ve savaşa katılma bir zorunluluk durumunu alırsa hangi tarafı tutacağına o zaman karar vermek gerekiyordu. Enver Paşa ise bu düşüncenin tam karşısındaydı. Savaşın kısa süreceğini ve savaştan kârlı çıkmak isteniyorsa derhal Almanların yanında savaşa girmek gerektiğini savunuyordu. Bütün düzenleri ona göre kurdu ve yürüttü; nitekim bir süre sonra, 29 Ekim 1914’te Alman zırhlıları Goeben ve Breslau Karadeniz’e geçerek Rus limanlarını topa tuttu ve Osmanlı ülkesi adeta bir oldubittiye getirilerek Birinci Dünya Savaşına girdi. Ama bir defa savaşa girilince, inançları ne olursa olsun, Mustafa Kemal kendine düşeni yapmayı kabul etti. Şimdi orduda faal bir görev istiyordu. Birçok çabadan sonra 2 Şubat 1915’te Tekirdağ’da kurulmakta olan 19. Tümen komutanlığına getirildi. İstanbul’a dönmeden evvel Enver Paşa tarafından gönderilmiş bir aracı Mustafa Kemal’in ağzını aramış ve ona İran üzerinden Hindistan’a gidecek üç alaylık bir kuvvetin komutanlığını önermişti. Bu alaylar, Hint Müslümanlarını İngiltere’ye karşı ayaklandıracaktı. Mustafa Kemal’e göre bu, Enver Paşa’nın malûm ve olmayacak rüyalarından biriydi ve daha savaşın başında onun zihninin bu yollara işlemesi durumun vahametini gösteriyordu. Mustafa Kemal öneriyi ‘’ Ben bu kadar kahraman değilim ‘’ diye geri çevirdi. Sonra ‘’ Böyle bir iş için üç alaylık kuvvetin gereksiz olduğunu, gittiği yerde gönüllü toplayabilecek tek bir subayın bu ayaklanmayı çıkarabileceğini ‘’ savundu. Bu sırada batılı müttefikler Almanya karşısında zor bir durumda olan Rusya’ya en kısa yoldan yardım ulaştırabilmenin hazırlığı içindeydiler. Bunun için de Türklerin elinde bulunan Çanakkale boğazını zorla geçmeye karar vermişler, Rus donanması birçok defa Boğazın dış tabyalarını bombardıman etmişti. Bir çıkarma ihtimalinin gün geçtikçe yaklaştığı anlaşılıyordu.

ÇANAKKALE SAVAŞI

Bütün bu gelişmelerden sonra, yapısı bakımından savunmaya elverişli olan Çanakkale boğazı Türk birlikleri tarafından mayınlandı. Savunma düzeni dış, orta ve iç bölgeler olmak üzere 3 grupta ve komutası Miralay Cevat Bey’deydi. Savaş ilanından birkaç gün sonra 3 Kasım 1914’te İngilizler Seddülbahir ve Kumkale tabyalarını topa tuttular. 19 Şubat 1915’te boğazın dış tabyaları yok edilmişti. Yunanlıların İstanbul’a girmesini istemeyen Ruslar 40.000 kişilik bir yardımcı kuvvet göndermeyi teklif etti. Bunun üzerine İngilizler ve Fransızlar boğazları Ruslara vermeyi önerdiler. Düşman, savunma tabyalarını etkisiz hale getirdiği gibi boğazdaki mayın tarama ve temizleme işini de başarıyla gerçekleştiriyordu. Ama 7 – 8 Mart gecesi Yüzbaşı Hakkı Bey komutasındaki Nusret Mayın Gemisi, sezdirmeden liman bölgesine tekrar mayın döşedi. Gerçek mayınlar ve gerekse bataryaların atışlarıyla İtilaf kuvvetleri birçok gemi kaybederek geri çekilmek zorunda kaldı.

18 Mart hücumu karadan yardım görmedikçe Çanakkale’nin geçilemeyeceğini İngiliz, Fransız ve Anzak (Avustralya ve Yeni Zelanda ordusu) lardan oluşan 70.000 kişilik bir kuvvet 25 Nisan 1915’te Seddülbahir ve Arıburnu bölgelerinden karaya çıkarıldı. Bu karasal kuvvete 109 savaş, 308 taşıt gemisi ve özel çıkarma taşıtları destek verdi. Türk ordusu ise bu kuvvetlere karşı savunma görevini 5. Orduya verdi.

Bütün bunlara karşın düşman kuvvetleri başarılı olamıyordu. İlk çıkarma günü Mustafa Kemal 17. piyade alayını Conkbayırı’nda durdurdu ve Kocaçimen Tepesi’nin düşman eline geçmesini önledi. Ardından Alçıtepe ve Arıburnu’na yapılan diğer bir saldırıyı da 5. ordu kuvvetleri büyük kayıplar vermek pahasına geri püskürttü.

Savaş tüm hızıyla sürdü ve deniz üzerinde de devam etti. Türk ordusunun Nurulbahir gemisi battı, Gülcemal vapuru yara aldı. Buna karşın İtilaf kuvvetlerinin Goliath zırhlısı batırıldı.

Haziran ayında Kanlı Siper Savaşları başladı. 50.000 kişilik Fransız ve İngiliz ordusu 25.000 kişilik Türk ordusu üzerine top ateşi desteğinde hücuma geçti. Bu hücum Çanakkale’deki en kanlı savaş olmuştur. Çıkarmanın başlangıcından o güne değin Türk ordusu 70.000’e yakın kayıp vermişti. Her şeye rağmen düşman ilerlemeyi başaramadı. Yeni hedef Anafartalar Platosu’nu ve Kocaçimen’i ele geçirmekti.

KİLİTBAHİR KALESİ


KİLİTBAHİR KALESİ

Kilitbahir Kalesi, Gelibolu bölgesinde ve Çanakkale’nin en dar yerindedir. Birinci dünya Savaşı’nda, Rusya ile birleşmek isteyen Batılı müttefikler, dünyanın en güçlü donanmasıyla Çanakkale Boğazı’nı geçmek istemişlerdi. Düşmanın amacı, boğazın orta kısmındaki tabyalar ile mayın tarlalarını koruyan bataryaları susturmaktı. Böylece boğaza girilecek, iç savunma bölgesi denilen Kilitbahir ve çevresindeki diğer tabya ve bataryalar yok edilerek Marmara’ya çıkılacaktı. Ama hesaba katmadıkları bir şey vardı: Vatan topraklarını korumaya and içmiş Türk milleti ve Mustafa Kemal ..

Çanakkale’deki birliklerimiz düşmana karşı tam bir zafer kazandı.

Çanakkale Savaşı

Mustafa Kemal'in Kağnısı

MUSTAFA KEMAL'İN KAĞNISI

Yediyordu Elif kağnısını,
Kara geceden geceden.
Sankim elif elif uzuyordu, inceliyordu,
Uzak cephelerin açışıydı gıcırtılar,
İnliyordu dağın ardı, yasla
Her bir heceden heceden.
Mustafa Kemal'in kağnısı derdi kağnısına,
Mermi taşırdı öteye, dağ taş aşardı.
Çabuk giderdi, çok gotürürdü Elifçik,
Nam salmıştı asker içinde.
Bu kez yine herkesten evvel almıştı yükünü,
Doğrulmuştu yola önceden önceden.
Öküzleriyle kardeş gibiydi Elif,
Yemezdi, içmezdi, yemeden içmeden onlar,
Kocabaş, çok ihtiyardı, çok zayıftı
Mahzundu bütün bütün Sarıkız yanı sıra.
Gecenin ulu ağırlığına karşı
Hafiftiler, inceden inceden.
iriydi Elif kuvvetliydi kağnı başında,
Elma elmaydı yanakları, üzüm üzümdü gözleri.
Kınalı ellerinden rüzgâr geçerdi daim.
Toprak gülümserdi çarıklı ayaklarına.
Alın yeşilini kapmıştı, geçirmişti
Niceden nicelden.
Durdu birdenbire, Kocabaş, ova bayır durdu.
Nazar mı değdi göklerden ne,
Dah etti, yok.
Dahha dedi gitmez.
Ta gerilerden başka kağnılar yetişti geçti gacur gucur.
Nasıl durur Mustafa Kemal'in kağnısı
Kahroldu Elifçik, düşünceden düşünceden.
Aman Kocabaş, ayağını öpeyim Kocabaş,
Sür beni, öldür beni, koma yollarda beni.
Geçer, gotürür ana, çocuk, mermisini askerciğin.
Koma yollarda beni, kutun köpeğin olayım.
Bak hele üzerimden ses seda uzaklaşır,
Düşerim gerilere iyceden iyceden.
Kocabaş yığıldı çamura,
Büyüdü gözleri büyüdü, yürek kadar,
Örtüldü gözleri örtüldü hep.
Kalır mı Mustafa Kemal'in kağnısı bacım,
Kocabaş'ın yerine koştu kendini Elifçik
Yürüdü düşman üstüne, yüceden yüceden.

Fazıl Hüsnü Dağlarca

Çanakkale'de Savaşan 3. Kolordu Erkânı

Atatürk'ün Anzak'lara Seslenişi

Atatürk'ten Anılar - Anafartalar Zaferi

Atatürk'ten Anılar

Düşman 18 Mart 1915'te donanma saldırısında başarısızlığa uğraması üzerine karadan zorlama yapmak üzere Boğaz dışındaki adalarda yığınak yapmaya koyuldu. Bu haber alındıktan sonra 22 Mart 1915'te Çanakkale bölgesinde Beşinci Ordu kuruldu. Bütün kuvvetler ordu emrindeydi. Ordu onbeşinci kolorduyu Maydos çevresinde bırakarak 19. tümeni 19 Nisan'da yedek alarak Biga'ya geldi. 25 Nisan 1915'te tanyeri ağarırken Arıburnu ve Saddülbahir bölgesine ilk düşman birlikleri çıktı. Arıburnu’na çıkan kuvvet gözetleme taburunu püskürterek, sonradan Kemalyeri adı verilen yere kadar ilerledi. Burada arkasından koşup gelen 27. Türk alayı ile karşılaştı. Düşman çıkarmasını haber alan Mustafa Kemal, Conkbayırı yönünde yürüyen düşmana karşı ordudan emir almayı beklemeden kuvvetlerini harekete geçirdi. Birliklerine kendisi yol bularak Kocaçimen tepesine vardı. Askerlerine orada kısa bir dinlenme vererek, atla gidilemediği için yanındakilerle yaya olarak Conkbayırı’na geldi. Orada cephaneleri bittiği için çekilen ve düşmanca kovalanan bir gözetleme bölüğüne rastladı:

- Niçin kaçıyorsunuz? Dedi.

- Efendim düşman ..

- Nerede düşman?

- İşte .. diye 261 rakımlı tepeyi gösterdiler.

Gerçekten de düşmanın birinci avcı hattı 261 rakımlı tepeye yaklaşmış, serbestçe ilerliyordu. Askerleri dinlenmeleri için bırakmış ve düşman da bu tepeye gelmişti. Düşman ona kendi askerlerinden daha yakındı. Bulunduğu yere gelseler kuvvetleri pek kötü duruma düşeceklerdi. O zaman bir mantıkla mı yoksa içgüdüsel olarak mı bilinmez kaçan erlere:

- Düşmandan kaçılmaz, dedi.

- Cephanemiz kalmadı, dediler.

- Cephaneniz yoksa süngünüz var, dedi.

Ve bağırarak:

- Süngü tak! dedi. Yere yatırdı.

Aynı zamanda Conkbayırı’na doğru ilerleyen piyade alayı ile Cebel Bataryasının erlerini marş marşla bulunduğu yere gelmeleri için emir subayını yolladı. Erler yere yatınca, düşman da yere yatmıştı. İşte savaşın kazanıldığı an bu andı ..

ANAFARTALAR ZAFERİ

İngilizler 6 - 7 Ağustos 1915'te Aruburnu'nda yeniden saldırıya geçti ve Suvla kıyılarına baskın halinde çıkarma yaptı. Mustafa Kemal’in emriyle başlatılan süngü hücumunun peşi sıra düşman, siperlerinde bastırıldı ve ağır kayıplar verdirilerek geri püskürtüldü. Sonuçta Anafartalar Grubu Komutanı Mustafa Kemal 9 – 10 Ağustos’ta Anafartalar Zaferi’ni kazanmış oldu. Bu zaferi 17 Ağustos’ta Kireçtepe, 21 Ağustos’ta II. Anafartalar Zaferleri takip etti. Başlangıçta 3 gün içinde Çanakkale Boğazını geçeceklerini sanan İtilaf Devletleri bunu başaramadığı gibi çok ağır kayıplar vermişti.

Bu savaşlar Mustafa Kemal’in askerî deha ve yeteneklerini ortaya çıkarması açısından büyük önem taşır. O, bu savaşları tarihin en çetin savaşları olarak nitelemiştir. Savaş yorgunluklarına eklenen ağır bir sıtma da bu sırada Mustafa Kemal’i çık hırpaladı. Buna rağmen kesin sonucu almadan Çanakkale’den ayrılmak istemiyordu. 21 Ağustos savaşlarından sonra bütün cephede saldırıya geçerek düşmanı denize dökmek istedi. Bunun için ikmal ve desteğe gereksinimi vardı. Fakat ordu komutanlığı ‘’ harcayacak tek bir erimiz yoktur ‘’ gerekçesiyle bu saldırıya izin vermedi. Bunun üzerine Mustafa Kemal grup komutanlığından istifa etti. İstifası kabul edilmedi ve hava değişimine çevrildi. Üzüntü içinde ve hasta olarak döndüğü İstanbul’da İngilizlerin bir gece sessizce Gelibolu yarımadasını boşaltıp çekildiklerini öğrendi. (19 Aralık 1915) Mustafa Kemal’in rütbesi artık Albay’dı.

Ata Anlatıyor - Çanakkale Geçilmez!










Çanakkale Savaşları Kayıpları

Çanakkale Savaşları 8,5 ay sürdü. Savaşlar iki taraf için büyük kayıplara neden oldu. İtilaf devletleri, Çanakkale’ye önce 70.000 kişi göndermişlerdi. Sonradan bu kuvvet 500.000’e çıkarıldı. Bunun 400.000’i İngiliz, 79.000’i Fransız ordusundandı. İngilizlerin kaybı 115.000’i ölü, yaralı, esir ve memleketine gönderilen 90.000’i hasta olmak üzere 205.000 idi. Fransızların kaybı 47.000’di. Türklerde ise ölü, yaralı ve hasta sayısı 252.300’ü buldu.

MUŞ ve BİTLİS'İN GERİ ALINIŞI

Bir süre İstanbul ve Sofya'da dinlendi ve 1916 yılı başında Edirne'de 16. Kolordu komutanlığına atandı. Bir ay sonra aynı numara altında Muş ve Bitlis dolaylarında yeniden kurulan başka bir kolorduya nakledildi. Bu göreve giderken Tümgeneralliğe yükseltildi. (1 Nisan 1916) 16. Kolordunun savunmakla görevlendirildiği cephe, Van gölü güneyinden Çapakçur boğazına kadar seksen kilometre uzunluğundaydı. Doğu cephesinin kuzey kesiminde (Kafkas cephesi) Erzurum kaybedilmiş, 3. Ordu Trabzon, Bayburt, Kopdağı çizgisine çekilmişti. Başkomutanlık, Rusların güneye sarkmasını önlemek için Diyarbakır'da yeni bir ordu toplamaya çalışıyordu. (2. Ordu) Mustafa Kemal burada yalnız değildi. Kâzım Karabekir Paşa ile beraberdi. Önce cephe hattını geri çekti, sonra bir saldırıyla Muş ve Bitlis’i geri aldı. (6 -7 Ağustos 1916) Kendisine altın kılıçlı imtiyaz madalyası verildi. 5 Mart 1917’de 2. Ordu komutan vekili, 18 Martta da asaleten ordu komutanı oldu. Mustafa Kemal Sekerat’ta bulunan 2. Ordu komutanlığına gelince orada ordu kurmay başkanı Albay İsmet Bey’le (İnönü) tanıştı. Daha sonra Hicaz Kuvvei Seferiyesi komutanlığını alması önerildi. Şam’a kadar gidip durumu yakından inceledikten sonra bu görevi kabul etmedi ve Başkomutanlığa, bir an önce Hicaz’ın boşaltılmasını, oradan elde edilecek kuvvetlerle Suriye’nin desteklenmesini önerdi. Enver Paşa, Hicaz boşaltmasını Mustafa Kemal’e önerdi. Bu suretle Müslümanların kutsal makamlarını boşaltma işini Mustafa Kemal’e yaptırarak onu harcamaya bir kere daha girişmek istiyordu. Bu öneriyi kabule yanaşmadı, tahliyeden ve Suriye’ye yeni bir seferi kuvvet gönderilmesinden de vazgeçildi.

Fakat Başkomutan vekili Enver Paşa’nın, yine hesaptan çok izlenime dayanan yeni bir girişimi vardı. Bağdat’ı geri almak üzere, Halep’te Yıldırım Orduları grubu adı verilen yeni bir kuvvet topluyordu. Bu ordular grubunun başına General Falkenhayn getirilmiş, Mustafa Kemal Paşa da bu gruba dâhil 7. Ordu komutanı olmuştu. (5 Temmuz 1917) Çok geçmeden asıl tehlikenin Irak’ta değil Filistin’de olduğu gerçeği ortaya çıktı, Bağdat’ın geri alınmasından vazgeçildi ve Yıldırım Orduları grubu Filistin’e gönderildi. Mustafa Kemal Paşa bu cephede bu cephede göreve başladıktan sonra 20 Eylül 1917’de sadrazam Talât Paşa, başkomutan Enver Paşa, Bahriye nazırı ve 4. Ordu komutanı Cemal Paşa’ ya birer rapor vererek, devlet ve savaş yönetiminin çok kötü olduğunu, halkın içinde bulunduğu sefalet ve perişanlığı, alınması gereken önlemleri açıkça anlattı. Bu rapora ikinci bir ek yazarak Sina cephesinde aldığı önlemlerin uygunluğuna rağmen General Falkenhayn’ın tutumunu da şiddetle yerdi ve onun emrinde çalışamayacağını bildirdi. Enver Paşa bu raporlara Falkenhayn’ı tutan kısa bir yanıt verince Mustafa Kemal Paşa 7. Ordu komutanlığı görevini Ali Rıza Paşa’ya bırakarak İstanbul’a geldi. (9 Ekim 1917) 2. Ordu komutanlığına atandıysa da bu görevi kabul etmedi. 7 Kasım 1917’de genel karargâh emrine alındı.

Vahideddin'in Padişah Oluşu

Mustafa Kemal Paşa işte bu sırada Almanya'nın içinde bulunduğu durumu kendi gözleriyle görmek fırsatını elde etti. Raporundaki görüşleri gerçekleşmiş, General Falkenhayn'ın planı uyarınca girişilen saldırı olumsuz sonuçlanmış, İngilizler Kudüs'ü ele geçirmiş ve Filistin'i işgal etmişlerdi. Onun gibi yetkin bir komutanın buhranlı bir devirde açıkta bırakılması dedikodulara yol açıyordu. 1917 yılının Aralık ayında Kayser, Osmanlı padişahını Alman imparatorluk karargâhını ziyarete davet etmişti. Padişahın yerine kardeşi ve veliaht Vahideddin Efendi'nin gitmesi uygun görüldü ve Mustafa Kemal Paşa'dan bu yolculukta Vahideddin’e refakat etmesi istendi. Mustafa Kemal için ileride tahta geçecek olan adamla ilişki kurmanın bir anlamı vardı, bunun için öneriyi kabul etti. 15 Aralık 1917 ve 5 Ocak 1918 tarihleri arasında yapılan bu yolculukta savaş durumunu ve bunun kaçınılmaz sonuçlarını bütün açıklığıyla veliahda anlatmaya çalıştı. Almanya’da Alman genel karargâhını, Alman cephelerini, İmparator Wilhelm’i, Mareşal Hindenburg’u, General Ludandorff’u ziyaret ettiler.

Dönüşte Sofya’dan geçerlerken dostları, Mustafa Kemal’i istasyonda selamladılar. Kemal Paşa onlara ‘’ Almanya savaşı kaybetmiştir. ‘’ diye haber verip, İstanbul’da da ‘’ biz ayrı bir barış imzalamalıyız ‘’ dedi. Fakat bu mücadele, öteden beri çektiği böbrek rahatsızlığının artması yüzünden yarım kaldı. Doktorlar tedavi için Karlsbad’a gitmesini tavsiye ettiler. Karlsbad’a gitti, orada dinleniyor ve bol bol okuyordu. Karlsbad’da bir de ufak gönül macerası oldu. Kendisine aşık olan ve evlenmek isteyen bir genç kıza:

- Ben nişanlıyım, cevabını verdi.

Genç kız nişanlısının kim olduğunca ısrar edince:

- Vatanım, dedi.

Bu arada Falkenhayn Suriye’deki başarısızlıkları ve kötü idaresi yüzünden geri çağrılmış, yerine Liman von Sanders getirilmişti. 1918 Temmuzunun ilk günlerinde kendisini ziyarete gelen bir arkadaşı padişah Mehmet Raşad’ın öldüğünü, yerine Vahideddin’in hükümdar olduğunu bildirdi. (5 Temmuz 1917) Mustafa Kemal Paşa tedavisini yarım bırakarak derhal İstanbul’a döndü. (4 Ağustos 1918) yeni padişah ile birkaç defa görüştü. Vahideddin kendisini dostça karşıladı ve savaş durumu karşısında acele alınması gerekli önlem üzerine önerilerini dinledi. 16 Ağustos 1918 günü yapılan Cuma selâmlığında hükümdar kendisini 7. Ordu komutanlığına yeniden atadığını bildirdi. 22 Eylül’de de fahrî yaver yaptı. Görünüşte Mustafa Kemal Paşa’ya büyük şeref bahşedilmişti, ama o böyle düşünmüyordu. Bu atama, yine Enver Paşa’nın düzenleriyle elde edilmiş bir sürgündü. Mustafa Kemal bunu mabeyinde rast geldiği Enver Paşa’ya açıkça: << Bravo, tebrik ederim, siz kazandınız! diye dile getirdi. >>

Buna rağmen orgu karargâhının bulunduğu Nablus’a gitti. Hastaydı. Bu cephede üç ordu birliği yer almıştı: 8. Ordu (Cevat Çobanlı), 7. Ordu (Mustafa Kemal), 4. Ordu (Cemal Mersinli). Bu orduların aslında sadece adı vardı, nitekim her birinin Filistin cephesinde verdiği savaşlar yenilgiyle sonuçlandı. Türk orduları böylece Filistin ve Suriye’den ayrılırken Osmanlı devletinin müttefiki olan Bulgaristan, Selanik mütarekesini imzalayarak savaştan çekildi. (29 Eylül). Bu suretle Türkiye’nin müttefikleri ile bağlantısı kesilmiş oluyordu. Aslında çok geçmeden (4 Ekim) Almanya’da mütareke istedi.

8 Ekim’de Talat Paşa kabinesi istifa etti. Padişah, hükümeti kurmak görevini Tevfik Paşa’ya verdi. Mustafa Kemal, başyaver Naci Paşa (Eldeniz) aracılığıyla Padişaha telgraf çekerek sadarete Ahmed İzzet Paşa’yı (Furgaç) getirmesini istedi. Kendisi harbiye nazırı olmak, Fethi (Okyar), Tahsin, Rauf (Orbay), İsmail Canbolat, Azmi Beyler’in ve şeyhülislam Hayri Efendi’nin kabineye alınmasını istiyordu. Bu suretle Osmanlı devletinin müttefiklerinden ayrı olarak derhal barış yapmasını sağlamayı, elde kalan son kuvvetleri büsbütün dağılmadan Anadolu’ya çekmeyi ve gerekirse Padişahı da Anadolu’ya çağırarak ileri sürülecek ateşkes ve barış önerilerine karşı milletçe direnmeyi düşünüyordu.

MONDROS MÜTAREKESİ

Tevfik Paşa hükümeti kuramadı ve sadrazam, Mustafa Kemal'in istediği gibi Ahmet İzzet Paşa oldu; ama onu harbiye nazırı yapmadı. Bu cesaretli, gözüpek adamdan korkuyordu. ‘’ Barıştan sonra birlikte çalışırız. ‘’ gibi tuhaf bir beyanla Mustafa Kemal’i oyaladı. Harbiye nazırlığı ile Genelkurmay başkanlığını kendi üzerine aldı. Buna karşılık Rauf (Orbay) Bey’i Bahriye nazırı, Fethi (Okyar) Bey’i Dâhiliye nazırı yaptı. İsmet (İnönü) Bey’i de Harbiye nezareti müsteşarlığına getirdi. Her şeye rağmen bu kabine Mustafa Kemal’e yakın ve onun görüşlerini temsil eden bir kabine oluyordu.

30 Ekim 1918’de Osmanlı devleti, Rauf Bey (Orbay) başkanlığında bir heyetin otuzaltı saat tartışarak ederek kabul ettiği Mondros Mütarekesi (Mondros bırakışması - ateşkes)’i imzaladı.




Mütareke gereğince savaş hareketlerine son verilmesi ve Alman komutanların Türkiye’yi terk etmesi gerekiyordu. Bu yüzden Liman von Sanders de Yıldırım orduları grubu komutanlığını Mustafa Kemal Paşa’ya devretti. (31 Ekim 1918) Mustafa Kemal için bu mütareke bir son değil bir başlangıçtı; galip devletlerin lehine kolayca çevrilebilecek birçok hüküm taşıyordu. Onun görüşüne göre ‘’ Osmanlı devleti bu mütarekename ile kendini kayıtsız şartsız düşmanlara teslim etmekle kalmamış, düşmanların memleketi istilası için onlara yardım da vaat etmişti. ‘’ Bu görüşünü ve mütarekenin sakıncalı bulduğu noktalarını üst üste çektiği telgraflarla sadrazama açıklıyordu. Bir taraftan da elinin altında bulunan 2. ve 7. Orduları yeterli bir ulusal savunma kuvveti haline getirmek için çalışmaya koyuldu. Birlikleri yeni baştan örgütledi, yurt içindeki önemli merkezlere dağıttı. Bu birliklere kendi mücadeleci düşüncelerini benimseyen komutanlar getirdi, elindeki silahlar, cephane ve malzemeyi güvenli yerlere gönderdi. Böylece yakın bir gelecekte uygulanması gerekecek olan bir planın hazırlıklarını yapıyordu. Ali Cenanî adlı bir Antepliyle mütarekeden evvel geçen bir konuşması onun neye hazırlandığını gösteriyordu. Ali Cenanî Mustafa Kemal Paşa’ya, Antep’in düşman tarafından yağma edildiğini, ordu Adana’ya çekilirse Antep’in büsbütün korunmasız kalacağını anlatıyordu.

Mustafa Kemal:

- Sizin memleketinizde hiç mi erkek kalmadı, diye sordu. Kendinizi savunmanın bir çaresine bakın.

- İyi ama nasıl, neyle?

- Örgüt kurun, bir ulusal kuvvet toplayın. Ben size gerekli silahları veririm!

Öte yandan Mustafa Kemal’in dedikleri çıkıyor, mütareke şartlarına uymayan İngilizler Musul’a giriyor, şehrin ve şehirdeki 6. Ordunun teslimini istiyor, ardından İskenderun için aynı muameleyi uyguluyordu. Gerek Rauf Bey’in (Orbay), gerek Amiral Calthorpe’un İngiltere Harbiye nazırlığına yaptığı itirazlar sonuç vermemiş, İngiltere Musul’un Mezopotamya’da gösterildiğini bahane etmiş; İskenderun’un ise belli bir süre içinde General Allenby’ye verilmesini, aksi halde kuvvete başvurulacağını bildirmişti. İzzet Paşa kabinesi bu istekleri kabul etti. Yıldırım Orduları komutanlığı lağvolundu. (7 Kasım) Mustafa Kemal Paşa İstanbul’a geldi. (13 Kasım)

Kurtuluş Savaşı


13 Kasım 1918, müttefiklerin İstanbul'a giriş günlerine rastlıyordu. İtilaf donanmasına bağlı gemilerin İstanbul'a girmesi üzerine yanındakilere: '' Geldikleri gibi giderler'' diyerek ülkenin birgün bağımsızlığa kavuşacağına olan inancını belirtti. Gerçi şehir resmen işgal edilmiyordu, siyasal ve idarî kontrol Türkler elindeydi, ama bu tamamen nazarî bir durumdu, gerçekte İstanbul işgal edilmiş demekti. Enver, Cemal, Talât Paşa’lar memleketten kaçmış, hükümet ve meclis üyeleri birbirine düşmüştü. Sultan, şeyhülislâmın, Cavit ve Fethi Bey’lerin hükümetten çekilmesini istiyordu. Sadrazam İzzet Paşa bu isteği kabul etmedi ve hükümeti ile birlikte istifa etti. Yeni hükümeti kurma önerisi Tevfik Paşa’ya yapıldı. Mustafa Kemal ve Rauf Bey, Tevfik Paşa’nın sadrazam olmaması, hükümeti yine İzzet Paşa’nın kurması için yoğun bir çalışma yaptılar, fakat başaramadılar. Mustafa Kemal İstanbul’da kaldığı bu altı aylık dönem içinde vatanın kurtuluşuna en küçük yardımı dokunabilecek olan herkesle ilişki kurdu, görüştü. Düşüncelerini daha kolay yayabilmek ve daha etkili olabilmek için Fethi Bey’in (Okyar) çıkardığı Minber gazetesine ortak oldu. Savaştan yeni çıkan komutan ve subayların morallerini yükseltmek için Sofya’da askerî ateşe iken yazdığı Zâbit ve Kumandanla Hasbihal adlı eserini yayımladı. Bu ara âyan reisi Ahmed Rıza’nın sadarete getirileceği ve Mustafa Kemal Paşa’nın da Harbiye nazırı olacağı söylentileri çıktı. Onun bu çok yönlü çalışmaları işgal kuvvetleri yetkililerini ve hükümeti kuşkulandırmaya başlamıştı. Onu herhangi bir nedenle tevkif de edemiyorlardı. Çünkü kazandığı zaferlerle ordu ve halk arasında büyük sevgi ve takdir elde etmişti. Ayrıca İttihat ve Terakki yöneticilerini hemen hiç tutmamış, politikalarının yanlışlığını hemen her fırsatta açıklamıştı. Onu tevkif etmenin halk çoğunluğu üzerinde kötü etkileri olacaktı. Şu halde Mustafa Kemal’i İstanbul’dan uygun bir görevle uzaklaştırmak gerekiyordu. Bunun için de yeterli bir neden vardı. İngiliz raporlarına göre, Samsun ve dolaylarında Türkler, Rum ahaliye baskı ve zulüm yapıyorlardı. İngiliz işgal makamları Osmanlı hükümetine, bu durumun önüne geçilmezse kendilerinin işe el koyacağını bildirmişti.

KURTULUŞ KRONOLOJİSİ

Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı..................(19 Mayıs 1919)
Amasya Genelgesi.......................................(22 Haziran 1919)
Erzurum Kongresi.......................................(23 Temmuz 1919)
Sivas Kongresi............................................(4 Eylül 1919)
Büyük Millet Meclisi'nin açılışı.......................(23 Nisan 1920)
Sevr Antlaşması.........................................(10 Ağustos 1920)
Sarıkamış'ın kurtarılışı.................................(29 Eylül 1920)
Kars'ın kurtarılışı........................................(30 Ekim 1920)
Gümrü'nün kurtarılışı..................................(7 Kasım 1920)
Çukurova, Gaziantep………………………….......(1919 – 1921 )
Kahramanmaraş, Şanlıurfa savunmaları……..(1919 – 1921 )
I.İnönü Zaferi………………………………….........(6 – 10 Ocak 1921)
II.İnönü Zaferi…………………………………........(23 Mart – 1 Nisan 1921)
Sakarya Zaferi………………………………….......(23 Ağustos – 13 Eylül 1921)
Büyük saldırı, Başkomutanlık ………………......(26 Ağustos – 9 Eylül 1922)
Meydan savaşı ve Büyük zafer
İzmir’in kurtarılışı………………………………......(9 Eylül 1922)
Mudanya Mütarekesi………………………….......(11 Ekim 1922)
Lozan Barış Antlaşması………………………......(23 Temmuz 1923)

Büyük Nutuk'tan - Ya İstiklal, Ya Ölüm

BÜYÜK NUTUK'TAN

Ya İstiklal, Ya Ölüm!

Esas, Türk milletinin haysiyetli şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. Bu esas, ancak tam istiklale (bağımsızlığa) sahip olmakla gerçekleştirilebilir. Ne kadar zengin ve refah olursa olsun, istiklalden mahrum bir millet, medeni insanlık karşısında uşak olmak mevkiinden yüksek bir muameleye lâyık görülemez.

Yabancı bir devletin koruma ve efendiliğini kabul etmek, insanlık niteliklerinden yoksunluğu, acizlik ve miskinliği itiraftan başka bir şey değildir. Gerçekten, bu seviyesizliğe düşmemiş olanların isteyerek başlarına bir yabancı efendi getirmelerine asla ihtimal verilemez.

Hâlbuki Türk'ün haysiyeti ve gururu ve kabiliyeti çok yüksek ve büyüktür. Böyle bir millet esir yaşamaktansa, mahvolsun daha iyidir!..

Öyleyse Ya İstiklal, Ya Ölüm!

İşte hakiki kurtuluş isteyenlerin parolası bu olacaktı. Bir an için bu kararın uygulanmasında başarısızlığa uğranılacağını farz edelim. Ne olacaktı? Esirlik!

Peki efendim. Diğer kararlara boyun eğme halinde sonuç bunun aynısı değil miydi?

Şu farkla ki, istiklali için ölümü göze alan millet, insanlık haysiyet ve şerefinin icabı olan bütün fedakârlığı yapmakta teselli bulur ve hiç şüphesiz esirlik zincirini kendi eliyle boynuna geçiren miskin, haysiyetsiz bir millete nazaran dost ve düşman gözündeki mevkii farklı olur.

KEMAL PAŞA'YA

Yüzünü görmek istedim
Selanik'te Bir şey sormadan
Kuyumcularla kebapçılara.

Deniz kıyısına gittim.
Sesin duyuluyordu
Liman boyunca
Bütün deniz kabuklarında.

Bir vapurda
Dalgalanıyordu
Adının hayali.

Ne güzel şey
'' Türk dostuyum '' demek.

Samsun'a çıkacağız.
Yarın sabah.

Ord. Prof. Dr. Anna Masala (İtalya)

İZMİR'İN İŞGALİ

Hükümet, bir önlem olarak Mustafa Kemal Paşa'yı 9. Ordu kıtaatı müfettişliğine atadı. Ordu merkezi Erzurum’daydı. Mustafa Kemal Paşa durumu yerinde inceleyecekti. Mustafa Kemal Paşa öneriyi sevinçle kabul etti. Çünkü İstanbul’a geldiği günden beri resmî bir görevle Anadolu’ya geçmenin olanaklarını arıyordu. 9. Ordu kıtaatı müfettişliğine Sivas’ta bulunan 15. Kolordu (Kâzım Karabekir) bağlıydı. Üstelik Mustafa Kemal, görevine Genelkurmay ikinci başkanı Kâzım Paşa’nın (İnanç) yardımıyla, hükümetten çok geniş yetkiler alarak gidiyordu.

Bu yetkiye göre Mustafa Kemal müfettişlik sınırları dışındaki bütün komutanlarla ve sivil makamlarla doğrudan doğruya yazışma yapabilecek ve gereken emirleri verebilecekti. Mustafa Kemal Paşa yol hazırlıklarını büyük bir gizlilik içinde yaptı. Hükümetin ya da müttefiklerin ona verilen yetkilerden pişman olup her an geri çağırabileceklerinden korkuyordu. İstanbul’dan ayrılmadan evvel Yıldız Sarayında Vahidettin’i ziyaret etti. Kendisinden son talimatı aldı. Padişah sözlerini: << İsterseniz memleketi kurtarabilirsiniz, diye bitirdi. >>

15 Mayıs günü Yunan birlikleri 20.000 kişilik bir kuvvetle İzmir’de karaya çıktı. İstanbullular da bütün memleket gibi İzmir’in işgalinden şaşkına dönmüştü. Tarihi Sultanahmet mitingi bu şaşkınlığa eklenen nefret ve isyanın bir sonucuydu. Böylece Türk Kurtuluş Savaşı 15 Mayıs 1919’da Yunanlıların İzmir’i işgali sırasında düşmana ilk kurşunun sıkılmasıyla fiilen başlamış oldu.



Bu arada İngilizler '' Padişahın Mustafa Kemal Paşa'ya güveni vardır. '' gerekçesiyle beklenen vizeyi verdiler. Mustafa Kemal böylece, 16 Mayıs akşamı küçük ve eski bir şilep olan Bandırma ile yola çıktı. Her an İngilizler tarafından yolu kesileceğinden kuşkulanan Mustafa Kemal, bu kuşkusunda haksız değildi. İşgalciler, nihayet Mustafa Kemal'in nasıl bir amaçla Anadolu'ya geçtiğini anlamışlar ve Yüksek İşgal Komisyonunda askerî ateşe olarak çalışan Wyndham Deeds bir gece yarısı o sırada sadrazam olan Damat Ferit'i uyandırarak bu husus hakkındaki endişesini bildirmişti. Damat Ferit bu geç kalmış kuşkuya:

- Çok geç kaldınız ekselans, diye yanıtladı; '' Kuş uçtu bile '' ..

Gerçekten de Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919 günü fırtınalı bir havada Samsun limanına çıktı.

Anadolu, İzmir'in işgali ve bunun doğuracağı sonuçlar hakkında çok az bilgiye sahipti. Bu yüzden Mustafa Kemal ilk çalışmalarını şu iki nokta üzerinde topladı: Abdülhamit II’nin kurduğu telgraf şebekesinden yararlanarak yetkisi altındaki askerî ve sivil makamlarla sıkı bir ilişki kurmak; halka protesto mitingleri yaptırarak Babıâli’ye ve müttefiklere karşı milletin cephe aldığını belirtmek. Bu arada İstanbul’dan aldığı yetkileri kullanarak iki yoldan çalışmaya başladı: Askerî alanda, Anadolu ve Trakya’da ayakta kalmış birliklerle derhal ilişkiye geçti; siyasal alanda ise, yer yer kurulmakta olan Müdafaai Hukuk ve Reddi İlhak grupları arasında bağlantı kurmaya başladı. Aslında İstanbul kendisini bu grupları dağıtmakla görevlendirmişti. İlhak ve işgalleri önlemek için kurulan bu dernekler ve Batı Anadolu’da Yunan işgalini durdurmak için Kuvayi Milliye adı altında toplanan silahlı halk kuvvetleri daha çok bölgesel endişelerden doğduğu ve aralarında ilişki kurulamadığı için vatanı kurtaracak ve milleti bağımsızlığa kavuşturacak bir güç kazanamıyordu. Mustafa Kemal Harbiye nezaretine mütareke şartlarına uymayan, kuvvetlerini arttıran ve Anadolu içlerine girmeye hazırlanan müttefiklerden ve özellikle İngilizlerden şikâyet telgrafları çekerek hükümeti uyarıyordu.

Gençlik Marşı

GENÇLİK MARŞI (19 MAYIS MARŞI)

Dağ başını duman almış,
Gümüş dere durmaz akar,
Güneş ufuktan şimdi doğar,
Yürüyelim arkadaşlar!

Sesimizi yer, gök, su dinlesin;
Sert adımlarla her yer inlesin.

Bu gök, deniz nerede var,
Nerede bu dağlar taşlar;
Bu ağaçlar güzel kuşlar,
Yürüyelim arkadaşlar!

Sesimizi yer, gök, su dinlesin;
Sert adımlarla her yer inlesin.

Her geceyi güneş boğar,
Ülkemizin günü doğar,
Yol uzun da olsa ne var,
Yürüyelim arkadaşlar!

Sesimizi yer, gök, su dinlesin;
Sert adımlarla her yer inlesin.

Ünlü spor eğitimcimiz S. Sırrı Tarcan'ın (1874 - 1956) İsveç'ten getirdiği bu İsveç ormancılar şarkısı ülkemizde 1916 yılından sonra marş olarak söylenmeye başlamıştır. Marşın Türkçe söz yazarı Ali Ulvi Elöve'dir. (1881 - 1975)

Büyük Nutuk'tan - Amasya Genelgesi - Erzurum Kongresi

BÜYÜK NUTUK'TAN

1919 yılı Mayıs'ının 19'uncu günü Samsun'a çıktım. Genel durum ve manzara şöyleydi:

Damat Ferit Paşa’nın başkanlığındaki hükümet aciz, haysiyetsiz, korkak, yalnız Padişah’ın iradesine tabi ve onunla beraber şahıslarını koruyabilecek herhangi bir duruma razı.

Ordunun elinden silahları ve cephanesi alınmış ve alınmakta ..

İtilaf Devletleri, ateş – kes anlaşmasının hükümlerine uymaya gerek duymuyorlar. Birer nedenle İtilaf donanmaları ve askerleri İstanbul’da, Adana ili Fransızlar, Urfa, Maraş, Gaziantep, İngilizler tarafından işgal edilmiş. Antalya ve Konya’da İtalyan askerî birlikleri, Merzifon ve Samsun’da İngiliz askerleri bulunuyor. Her tarafta yabancı subay ve memurlar ve ajanlar faaliyette. Nihayet, başlangıç kabul ettiğimiz tarihten dört gün önce, 15 Mayıs 1919’da, İtilaf Devletleri’nin uygun görmesiyle Yunan ordusu İzmir’e çıkartılıyor.

Bundan başka, memleketin her tarafında, Hıristiyan azınlıkların amaçlarını gerçekleştirmeye, devletin bir an evvel çökmesine çalışıyorlardı.

Sonradan elde edilen kesin bilgiler ve vesikalarla iyice anlaşıldı ki, İstanbul Rum Patrikhanesi’nde oluşan Mavri Mira Derneği, illerde çeteler kurmak ve idare etmek, mitingler ve propagandalar yaptırmakla meşgul. Yunan Kızılhaç’ı, Göçmen işleri komisyonu, Mavri Mira Derneği tarafından idare olunan Rum okullarının izci örgütleri, yirmi yaşından büyük gençler de dâhil olmak üzere, her yerde kuruluyor.

Ermeni Patriği Zaven Efendi de, Mavri Mira Derneği ile birlikte çalışıyor. Ermeni hazırlığı da, tamamen Rum hazırlığı gibi ilerliyor.

Trabzon, Samsun ve bütün Karadeniz sahillerinde örgüt kurmuş ve İstanbul’daki merkeze bağlı olan Pontus Derneği rahatça ve başarıyla çalışıyor.



AMASYA GENELGESİ

Bu çalışmalar gerek işgal kuvvetleri yetkililerini, gerekse İstanbul hükümetini son derece tedirgin edince ve bu konuda İngiliz baskısı zamanla artınca hükümet Mustafa Kemal'in geri çağrılmasına karar verdi. Samsun'a geleli henüz bir hafta olmuştu. Mustafa Kemal'de, daha rahat çalışabilme olanaklarını arıyordu. Bu düşünceyle, karargâhını Samsun'dan 80 km. içerideki Havza'ya çekti. Yolda arabası bozulmuş, yaya gitmeye mecbur olmuşlardı. Sonradan milli mücadelenin marşı haline gelen Dağ Başını Duman Almış şarkısını Mustafa Kemal ve arkadaşları ilk kez 1.200 m. rakımlı bu dağ yollarında söylediler. Havza, Yunan çetelerinin yoğun faaliyet gösterdiği bir bölgeydi. Rum patriği buradaki Rumların Pontus devletinin kurulması için ayaklanmaya destek veriyordu. Mustafa Kemal’in Havza’da bu mukavemet çekirdeği kurması bu bakımdan zor oldu. Fakat O, ne halkın yılgınlığından ne de esnafın korkusundan dolayı ümidini kaybetmedi. Kendisi yine ön plana çıkmadan mitingler düzenletti, Müdafaai Hukuk derneğinin Havza şubesini kurdu ve Reddi İlhak, Müdafaai Hukuk dernekleriyle Anadolu ve Trakya’daki bütün komutanlara ve sivil yöneticilere ilk genelgesini 28 Mayıs’ta Havza’dan gönderdi. Öte yandan işgal altındaki İzmir Bölgesi çok daha çabuk örgütleniyordu. Osmanlı hükümetine başkaldırmış olan efeler derhal Mustafa Kemal ve arkadaşlarıyla işbirliğine karar verdiler. Bölgeyi Rauf Bey (Orbay) geziyordu.

Havzalılar İngilizlerin doğudaki Türklerden alıp Samsun’a sevkettikleri onbin kadar tüfeği ele geçirmişler, silahları taşıyan hayvanları satıp, parasını Müdafaai Hukuk emrine vermişlerdi. Artık Havza’dan ayrılma sırası da gelmiş bulunuyordu. Bu arada Amasyalılar Mustafa Kemal’i davet ettiler, bu daveti kabul etti. O sırada Harbiye nezaretinden derhal İstanbul’a dönmesi için bir emir geldi. Fakat artık Mustafa Kemal bu emirleri dinlemeyecekti. Havzadan büyük tezahüratla ayrıldı. Amasya, Mustafa Kemal’in çalışmalarına en uygun yerlerden biriydi. Amasya’ya Ali Fuat (Cebesoy) ve Rauf (Orbay) beylerle birlikte geldi. 21 – 22 Haziran gecesi Amasya’dan Anadolu ihtilalinin ilk bildirisi olan ünlü Amasya Genelgesi’ni yayınladı.

Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)

1. Vatanın bütünlüğünü, milletin bağımsızlığı tehlikededir.

2. İstanbul Hükümeti, üzerine aldığı sorumluluğun gereklerini yerine getirememektedir. Bu durum, milletimizi âdeta yok olmuş gösteriyor.

3. Milletin bağımsızlığını kurtaracak olan yine milletin azim ve kararlılığıdır.

4. Milletin içinde bulunduğu durum ve şartlara göre harekete geçmek ve haklarını yüksek sesle dünyaya işittirmek için her her türlü etki ve kontrolden uzak millî bir heyetin varlığı zorunludur.

5. Anadolu'nun her bakımdan en emniyetli yeri olan Sivas'ta millî bir kongrenin acele toplanması kararlaştırılmıştır.

6. Bunun için illerin her sancağından milletin güvenini kazanmış üç temsilcinin mümkün olduğu kadar çabuk yetişmek üzere hemen yola çıkarılması gerekmektedir.

7. Her olasılığa karşı, bu sorunun bir millî sır durumunda tutulması ve temsilcilerin, gerek görülen yerlerde, yolculuklarını kendilerini tanıtmadan yapmaları gereklidir.

8. Doğu illeri adına, 10 Temmuz’da, Erzurum’da bir kongre toplanacaktır. Bu tarihe kadar diğer illerin temsilcileri de Sivas’a gelebilirlerse, Erzurum Kongresi’nin üyeleri, Sivas genel kongresine katılmak üzere hareket ederler.

ERZURUM KONGRESİ

Sivas'ta millî bir kongre toplanması kararını da bu genelge ile halk geneline, İstanbul hükümetine ve işgal kuvvetlerine duyurdu. 3 Temmuz'da Mustafa Kemal Vilâyetı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye derneğinin düzenlediği kongreye katılmak üzere Erzurum'a geldi. İstanbul’da Mustafa Kemal’in dostu olan Mehmed Ali Bey Dâhiliye bakanlığından ayrılmış, yerine Ali Kemal geçmişti. Ali Kemal, İstanbul’a dönme emrini dinlemediğinden Mustafa Kemal ile bütün resmi ilişkilerin kesilmesini emretti. Bu talimattan da istediği sonucu alamayan İstanbul hükümeti 7 Temmuz’da Mustafa Kemal’i görevinden azletti. Bunu haber alır almaz 3. Ordu müfettişliğinden ve askerlikten istifa etti. Kararını, millî kurtuluş hareketinde milletle beraber herhangi bir fert gibi çalışmak istediğini ordulara ve millete duyurdu. Vilâyeti Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Derneği Erzurum şubesinin isteği ile derneğin faal heyetinin başına geçti.

Erzurum Kongre’si 23 Temmuz’da toplandı, 7 Ağustos’a kadar sürdü. 9 kişilik bir Heyeti Temsiliye seçti. Bu temsil heyetinin başında Mustafa Kemal vardı.

Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)

Kararlar

1. Millî sınırlar içinde bulunan vatan parçaları bir bütündür. Birbirinden ayrılamaz.

2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ve Osmanlı Hükümeti'nin iş yapamaz duruma gelmesi durumunda, millet topyekun kendisini savunacak ve direnecektir.

3. Vatanı korumakta ve istiklali elde etmekte İstanbul Hükümeti başarılı olamadığı takdirde bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri millî kongrece seçilecektir. Kongre toplanmamışsa, bu seçimi Heyet - i Temsiliye yapacaktır.

4. Kuvayı Milliye'yi kuvvet tanımak ve millî iradeyi hâkim kılmak temel prensiptir.

5. Hıristiyan azınlıklara siyasal hâkimiyet ve sosyal dengemizi bozacak imtiyazlar verilemez.

6. Manda ve koruma kabul olunamaz.

7. Millî Meclis’in derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışacaktır.

Erzurum ve Sivas Kongreleri




Sivas kongresi 4 Eylül 1919'da lise binasında toplandı. Şarki Anadolu Müdafaai Hukuk Derneği tüzüğünün örgütten sözeden 7. maddesi ekine dayanarak ilk Temsilciler Kurulu, Refet Bey (General Bele) yi Temsilciler Kurulu'na 10. üye olarak seçti. İlk 9 üye aynı zamanda Şarki Anadolu Müdafaai Hukuk Derneği'nin kurucuları sayıldı. Sivas kongresinde tüzük değişikliği yapılarak, Şarki Anadolu Müdafaai Hukuk Derneği, Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Derneği adını aldı. Sivas Kongresi'nin 11.9.1919 tarihli genel kurul toplantısında, Erzurum Temsilciler Kurulu'na ek olarak aşağıdaki kişiler de Temsilciler Kurulu'na ek olarak aşağıdaki kişiler de Temsilciler Kurulu'na seçildi. Bu 16 kişilik kurula Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Derneği Hey'eti Temsiliyesi adı verildi. Bu kurul, geçici bir hükümet yetki ve niteliğini taşıyordu. Sivas Kongresi'nce seçilen Temsilciler Kurulu üyeleri şunlardır:

Kurmay Albay Kara Vasıf Bey
Hüsrev Sami Bey (Kızıldoğan)
Hakkı Behiç Bey (Bayiç)
Ömer Mümtaz Bey (Tanbi)
Mazhar Müfit Bey (Kansu)
Râtipzâde Mustafa Efendi

Kongre, önce Erzurum kongresinde alınan kararları onayladı. Misakı Milli’nin metnini daha açık ve güçlü bir şekle getirdi. Devletin Amerikan mandası altına girip girmemesi konusu iki celse boyunca tartışıldı.

Kongre bütün heyecanıyla çalışırken, bir taraftan da Damat Ferit’in adamı Elazığ valisi Ali Galip, C. Noel adlı bir İngiliz binbaşıyla birlikte kürt aşiretlerini Mustafa Kemal’e karşı ayaklandırmaya çalışıyordu. Amaçları kongreyi dağıtmak, Mustafa Kemal’i tevkif etmekti. Fakat Ali Galip ve Noel bu girişimlerinde başarılı olamadılar. Kürtler dağıldı, Noel sınırdışı edildi, Ali Galip yakalandı, Mustafa Kemal tarafından sorguya çekildi. Halep’e kaçtı. Sivas kongresi bu hava içinde sona erdi. (11 Eylül 1919)

Mustafa Kemal de yine telgraf başında İstanbul’daki İçişleri Bakanı ile konuşmak istiyordu. Bakana kongre kararları bildirildi. Bu bilginin padişaha arz edilmesi istendi. Bakan bu isteği reddetti. Mustafa Kemal bunun üzerine doğrudan doğruya Padişaha telgraf çekerek durumu bildirmek istedi, fakat İstanbul telgrafhanesi Saraya yol vermemekte ısrar ediyordu. Bunun üzerine Mustafa Kemal bütün telgraf merkezlerine bir tamim çıkararak meşru bir hükümet işbaşına gelinceye kadar İstanbul hükümetiyle bütün resmi bağların ve haberleşmelerinin kesildiğini bildirdi. (12 Eylül 1919) Damat Ferit hükümeti bu baskıya dayanamayarak çekildi. Yerine Ali Rıza Paşa geldi. Heyeti Temsiliye yeni hükümeti şartlı olarak desteklemeye karar verdi. Bu şartlara göre hükümet Erzurum ve Sivas kongrelerinde dile gelen millet isteklerine uyarak ve Mebusan Meclisi toplanıp millet mukadderatına el koyuncaya kadar, yabancı devletlere karşı hiçbir taahhüde girişmeyecekti. Bunun üzerine hükümet, Heyeti Temsiliye ile görüşmek ve bir anlaşmaya varmak üzere Bahriye nazırı Salih Paşa’yı (Kezrak) Anadolu’ya gönderdi. Mustafa Kemal Paşa ile Salih Paşa arasındaki görüşmeler üç gün sürdü. (20 – 22 Ekim 1919) ve sonunda biri açık diğeri gizli olmak üzere Amasya Protokolleri adı altında iki protokol düzenlendi. Hükümet temsilcileri, Kanunu Esasiyeye aykırı olacağı gerekçesiyle meclisin İstanbul dışında bir yerde toplanması şartı hariç, protokolün diğer maddelerine gücü ve anlayışı çerçevesi içinde uymaya çalıştılar. Milletvekili seçimleri başlamıştı. Mustafa Kemal Paşa’da Erzurum milletvekilliğine seçildi. (7 Kasım 1919) Yakında açılacak olan meclisin nerede toplanması gerektiğini ve bu mecliste güdülecek olan siyaseti tespit etmek üzere Heyeti Temsiliye üyeleri Sivas’ta Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığında, komutanlar, bazı milletvekilleri ve bulunması yararlı görülen kimselerin katılmasıyla büyük bir toplantı yaptılar. Çoğunluk, Meclisi Mebusanın İstanbul’da toplanmasında ısrar ediyordu. (16 – 29 Kasım) Demek ki Mustafa Kemal’in beklediği zaman henüz gelmemişti. Bunun üzerine Mustafa Kemal 27 Aralık 1919’da Ankara’ya geldi. Sivas’ta iken millî hareketin daha iyi anlaşılması ve yayılması için İradei Milliye gazetesini çıkarmıştı. (13 Eylül 1919) Bu defa Ankara’da da Hâkimiyeti Milliye gazetesini kurdu. (10 Ocak 1920)

Meclisi Mebusan İstanbul’da 12 Ocak’ta açıldı. Padişah hastalığını bahane ederek toplantıya gelmemişti. Açılış konuşmasını onun yerine sadrazam Ali Rıza Paşa yaptı. Mustafa Kemal Paşa İstanbul’a giden milletvekillerine kendisini meclis başkanlığına seçmelerine ve mecliste Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk grubu adı altında bir grup kurmalarını önermiş ve tavsiye etmişti. Fakat kendisi bizzat hazır bulunmayan bir kimseyi başkanlığa seçmenin sakıncalı olacağı düşüncesiyle onu başkanlığa seçmediler ve kurdukları gruba da Felahı Vatan grubu adını verdiler. Bu son Osmanlı Mebusan Meclisi, Heyeti Temsiliyenin yapılmasını istediği işlerden yalnız bir tanesini yapmış, 28 Ocak 1920 günü Misakı Millî esaslarını bir bildiri şeklinde kabul ve imza etmiş, 17 Şubat’ta da bunun ilanına ve bütün dünya parlamentolarına gönderilmesine karar vermişti. Olayların bundan sonra ki gelişmesi şöyle oldu: 3 Mart’ta Yunanlılar işgal alanını genişletmek ve millî kuvvetleri ezmek amacıyla ileri harekete geçtiler. Aynı gün Ali Rıza Paşa hükümeti istifa etti. Padişah sadarete kadar Damat Ferit’i getirmek istiyordu. Fakat Mustafa Kemal Paşa’nın bizzat ve komutanlarla sivil makamları harekete geçirerek dolaylı olarak yaptığı enerjik baskı üzerine hükümetin Bahriye Bakanı Salih Paşa (Kezrak) kurdu. (8 Mart 1919) Paris’te toplanan ve Osmanlı Devleti ile yapılacak barış antlaşması üzerinde ön çalışmalarda bulunan Müttefikler Arası Yüksek konsey (veya Onlar meclisi) İstanbul’un fiilen işgaline 13 Mart’ta karar verdi. 15 Mart’ta İstanbul’daki itilaf devletleri komutanı yüzeli Türk yönetici, komutan ve aydınını tevkif ettirdi. 16 Mart’ta İstanbul fiilen işgal edildi. İşgali Manastırlı Hamdi (Onaltımart) adında vatansever bir telgraf memurundan öğrenen Mustafa Kemal Paşa, olayı dünya parlamentolarına ve İslâm âlemine hitaben yayınladığı bildirilerle protesto etti. Millete hitaben yayınladığı bir bildiri ile de yediyüzyıllık Osmanlı Devleti’nin hayat ve hâkimiyetinin sona erdiğini belirterek milleti, medenî kabiliyetini, hayat ve bağımsızlığını ve bütün geleceğini korumaya çağırdı. 18 Mart’ta Osmanlı Mebusan Meclisi son toplantısını yaparak çalışmalarına ara verdi. Çünkü İngilizler, Meclisi de basmışlar ve bazı milletvekillerini alıp gotürmüşlerdi.




Erzurum ve Sivas Kongreleri Genel Kurulları'nca bu kongrelerin kararlarını uygulamak için seçilen kurulların adıdır. Erzurum Kongresi'nce 7 Ağustos 1919'da seçilen Temsilciler Kurulu, şu kişilerden oluştu:

1. Mustafa Kemal Paşa (Atatürk)
2. Hüseyin Rauf Bey (Orbay)
3. Hoca Raif Efendi (Dinç)
4. Eyüpzade İzzet Bey
5. Hacı Salihzâde Süleyman Servet Bey
6. Şeyh Hacı Salih Efendi
7. Bekir Sami Bey (Kunduh)
8. Sadullah Efendi
9. Hacı Musa Bey

Büyük Nutuk'tan - Misak -ı Milli'nin Hazırlanması

BÜYÜK NUTUK'TAN

Misak - ı Milli'nin Hazırlanması

Efendiler, milletin emel ve gayelerinin, kısa bir programa esas olacak şekilde toplu bir tarzda ifadesi de görüşüldü. Misak – ı Milli (Ulusal Ant) adı verilen bu programın ilk taslakları da, bir fikir vermek amacıyla kaleme alındı. İstanbul Meclisi’nde bu esaslar, gerçekten toplu bir şekilde yazılmış ve tespit edilmiştir. Efendiler, her görüştüğümüz kimse ve yahut kimseler, bizimle, aynı düşünce ve kanaat birliğine vararak ayrılmışlardı. Fakat İstanbul Meclisi’nde, ‘’ Müdafaa – i Hukuk Derneği Grubu ‘’ diye bir grup kurulduğunu işitmedik. Niçin? Evet, Niçin? Buna, bugün yanıt isterim!

Çünkü efendiler, bu grubu kurmayı vicdan borcu, millet borcu bilmek durumunda ve kabiliyetinde bulunan efendiler imansız idiler .. korkak idiler .. Cahil idiler.

İmansız idiler; çünkü Millî davanın ciddiliğine ve kesinliğine ve bu davanın dayanağı olan Millî örgütün gücüne inanmıyorlardı.

Korkak idiler; çünkü Millî örgüte mensup olmayı tehlikeli görüyorlardı.

Cahil idiler; çünkü kurtuluşun tek dayanağının millet olduğunu ve olacağını takdir edemiyorlardı. Padişah’a dalkavukluk ederek, yabancılara hoş görünerek, yumuşak ve nazik davranarak büyük gayelere varılabileceği gafletini gösteriyorlardı.


Misak – ı Millî (Ulusal Ant)

Erzurum ve Sivas Kongreleri'nde saptanıp olgunlaştırılan ilkeler doğrultusunda 28 Ocak 1920'de son Osmanlı Meb’uslar Meclisi'nin gizli oturumunda oybirliği ile kabul edilen ve Türkiye'nin kabul edebileceği barış koşullarını açıklayan 6 maddelik bildiridir. Misak - ı Millî temelde Ulusal Kurtuluş ve Bağımsızlık Savaşının bir programı niteliğindedir.

6 maddelik bildiri özetle şöyleydi:

1. Arap kökenli halkın oturduğu ve Mondros Mütarekesi imzalandığı tarihte yabancı devletlerin işgali altında bulunan bölgelerin geleceği, halkın serbest oyuyla belirlenecektir; mütareke sınırları içinde Osmanlı – İslâm çoğunluğunun yerleşmiş bulunduğu kısımların tümü, gerçekte ya da hükmen hiçbir nedenle birbirinden ayrılamayacak br bütündür.

2. İlk serbest kaldıkları zamanda kendi istekleriyle anavatana katılan Kars, Ardahan ve Batum illerinde gerekirse yeniden halkoylaması yapılabilecektir.

3. Batı Trakya’nın hukuksal durumu da, halkın tam bir özgürlük içinde verecekleri oylarla saptanmalıdır.

4. İstanbul ve Marmara Denizi’nin güvenliği her türlü tehlikeden uzak tutulacak, Boğazların ticaret gemilerine açık tutulması, ilgili devletlerin aralarındaki antlaşmalarla sağlanacaktır.

5. Antlaşmalarla belirlenen ilkeler çerçevesinde azınlıkların hukuku, komşu ülkelerdeki Müslüman halkların aynı haklardan yararlanmaları koşuluyla güvence altında olacaktır.

6. Türkiye’nin siyasal, adlî, malî tam bağımsızlığı kabul edilecektir; bu konularda hiçbir kayıt ve kısıtlama getirilemez.